از انگ تا بقا؛ زندگی عادی با HIV مثبت
بعد از ۳۶ سال از نامگذاری اول دسامبر به روز جهانی ایدز، حالا این بیماری دیگر آن هیولای تاریک و ترسناک نیست که بیماران را با انگ اجتماعی به انزوا ببرد. دستاوردهای علمی، زندگی سالمی را به بسیاری از بیماران که بی‌گناه به ایدز مبتلا شده‌اند، هدیه داده است.
به گزارش همشهری آنلاین، اواسط ۱۹۸۱ میلادی بود که مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC) موارد غیرعادی ذات‌الریه را در ۵ مرد جوان در لس‌آنجلس گزارش کرد. بیماری‌ای که ابتدا آن را «نقص ایمنی مرتبط با همجنس‌گرایان» (GRID) نامیدند اما به تدریج سایر بیماران هموفیلی، مصرف‌کنندگان مواد داخل وریدی و دریافت‌کنندگان تزریق خون هم به این بیماری مبتلا شدند.
در ۱۹۸۲ میلادی CDC اصطلاح ایدز را برای توصیف سندرمی که بر سیستم ایمنی تأثیر می‌گذارد، ابداع کرد. اما از اوسط دهه ۱۹۸۰ با شناسایی ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)، اچ‌آی‌وی ایدز به یک بحران بهداشت جهانی تبدیل شد. یک بیماری عفونی که از طریق خون یا روابط جنسی منتقل می‌شد. آگاهی از ایدز آنقدر اهمیت داشت که در ۱۹۸۸، اول دسامبر (۱۱ آذر) را به عنوان روز جهانی ایدز نامگذاری کردند و حالا ۳۶ سال از این نامگذاری می‌گذرد و حدود ۶۳۰ هزار نفر جان خود را به دلیل بیماری‌های مرتبط با ایدز از دست دادند.
البته به اعتقاد دانشمندان، انسان برای اولین بار در نیمه اول قرن گذشته در نتیجه شکار و تغذیه گوشت شامپانزه، سنتی که هنوز در آفریقا ادامه دارد، به این ویروس آلوده شده است. بسیاری از دانشمندان بر این باورند که انتقال ویروس بیش از یک بار اتفاق افتاده، زیرا انواع متفاوتی از این ویروس باعث بروز بیماری ایدز در انسان می‌شود. جالب‌تر این که نخستین مورد ابتلا به ایدز در ۱۹۸۱ در آمریکا گزارش شده اما شواهد نشان می‌دهد که اولین قربانی ایدز در این کشور یک جوان سیاه پوست بوده که در ۱۹۶۹درگذشته است.
به هر صورت اچ‌آی‌وی/ایدز دیگر آن هیولای درمان‌ناپذیر گذشته نیست و به لطف تحقیقات گسترده، دسترس شدن کیت‌های ارزان‌قیمت و تولید داروهای موثر برای درمان، حتی کشورهای آفریقایی با شیوع بالا هم روند کاهشی را تجربه می‌کنند. حتی سازمان جهانی بهداشت از حذف بیماری تا ۲۰۳۰ میلادی خبر می‌دهد، هر چند که به گفته علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، برای محقق شدن این وعده تا این زمان کمی تردید وجود دارد.
هر چه هست، ایدز دیگر آن برچسب تلخ به بیماران نیست که از جامعه رانده شوند و در انزوای زندگی، روزها را برای رسیدن به خط پایان بشمارند. حالا بیماران اچ‌آی‌وی مثبت اگر شناسایی شوند، درمان مناسب دریافت کنند، می‌توانند به زنگی عادی عادی برمی‌گردد و حتی کودک سالم هم به دنیا بیاورند. اتفاقی که در ایران هم رقم خورده و ۹۳درصد بیماران شناسایی شده دیگر عامل انتقال نیستند. آمار تولد کودکان مبتلا به ایدز هم از مادران شناسایی شده به اچ‌آی‌وی مثبت صفر شده تا ایران را به یکی از کشورهای موفق در مقابله با این بیماری بدل کند. هر چند که هنوز یک چالش مهم وجود دارد؛ شناسایی کامل بیماران. اما تا همین جای کار هم اتفاق خوبی رخ داده و حتی پویش رایگانی که اخیرا تحت عنوان «من هم تست ایدز می‌دهم» در حال برگزاری است، هم با افزایش استقبال و بیماریابی همراه شده است.
در بیماریابی ضعیفیم، در خدمات درمانی مطلوب
به بهانه روز جهانی ایدز، علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت در نشستی خبری به اقدامات موفق در این حوزه اشاره کرده و گفت: سازمان جهانی بهداشت درباره ایدز از گذشته سه هدف تعیین کرده به نام ۹۰-۹۰-۹۰. یعنی ۹۰درصد بیماران مبتلا باید شناسایی شوند، ۹۰درصد شناسایی شده‌ها برای دریافت خدمات درمان به سیستم سلامت وصل شوند و ۹۰درصد افراد هم درمان موثر بگیرند تا درصد ویروس در آن‌ها کاهش پیدا کند.
به گفته رئیسی، شناسایی بیماران در دنیا توسعه پیدا کرده و تقریبا به ۷۰ تا ۸۰درصد رسیده است. بیش از ۸۰ درصد بیماران شناسایی شده هم درمان دریافت می‌کنند. کسانی هم درمان موثر دریافت می‌کنند حدود ۶۰ تا ۷۰درصد هستند و سازمان جهانی بهداشت هم هدفگذاری کرده که دنیا تا ۲۰۳۰ از شر اچ‌آی‌وی رها شود. امیدواریم که این هدف محقق شود، اما تصور من این است که فعلا با روندی که وجود دارد، زود است.
این مسئول درباره شیوع بیماری در منطقه امرو که ایران هم جزو کشورهای عضو این منطقه است، بیان کرد: در منطقه ما، وضعیت از دنیا بسیار بدتر است چون کشورهای عضو میزان شناسایی بسیار ضعیفی دارند. ۳۶ درصد شناسایی صورت گرفته ۶۰درصد درمان می‌گیرند و ۷۰ درصد کاهش سطح ویروس داشته‌اند. اگر ایران از این گروه حذف شود، آن‌ها به شدت سقوط می‌کنند. البته در ایران شناسایی مطلوب نیست و چیزی حدود ۵۶ درصد است، اما در ۹۰ درصد دوم و سوم وضعیت خیلی خوبی داریم. حدود ۸۵ درصد درمان می‌گیرند و ۹۳ درصد سطح ویروس صفر شده است. این یعنی کسانی که ما بیماریابی می‌کنیم به خوبی درمان می‌شوند اما در شناسایی مشکل داریم.
او با بیان این که شناسایی بیماران قسمت مهم کار است، عنوان کرد: در این باره کمپین بسیار موفقی (کمپین من هم تست اچ‌آی‌وی می‌دهم، از ۲۰ آبان تا ۲۰ آذر) در حال برگزاری است که تا همین حالا تقریبا ۲.۸ درصد بیشتر تست انجام شده و بیماری‌یابی هم دو برابر شده است. اتفاق خوب دیگری که در این باره رخ داده، انتقال بیماری از مادر به جنین صفر شده و مراقبت هم به گونه‌ای طراحی شده که افراد حتی مثبت هم هستند می‌توانند زندگی سالم داشته باشند. اگر بتوانیم شناسایی بیشتری داشته باشیم می‌توانیم در حوزه درمان موفق‌تر باشیم.
در حال حاضر ۲۰۰ پزشک عمومی آموزش دیده در کشور فعال هستند و هیچ یک از بیماران مثبت در زمان‌های بحرانی بدون دارو نماندند. ۲۰۰ مرکز مشاوره هم در سطح کشور فعال شده و تمام استان‌ها مرکز مشاوره دارند. البته درباره افرادی که اچ‌آی‌وی مثبت هستند، نگرش‌های منفی وجود دارد اما باید آگاه باشیم که این ویروس تنها از طریق خون یا ارتباط جنسی مبادله می‌شود.
معاون بهداشت وزارت بهداشت درباره دیگر دستاوردهای بیماری ایدز هم توضیح داد: درصد انتقال از طریق اعتیاد تزریقی از ۱۵ درصد به کمتر از چهار درصد و در زندان از سه درصد به کمتر از یک درصد رسیده است. انتقال از طریق سررنگ آلوده هم بسیار کم شده و دلیل آن کنترل بهتر است البته انتقال جنسی افزایش پیدا کرده است. عدد تخمینی بیماران مبتلا به ایدز در کشور ۴۴ هزار نفر است که از این تعداد ۲۵ هزار نفر شناسایی شده و ۲۰ هزار نفر مراجعه و درمان دریافت کردند. از این تعداد ۱۹ هزار نفر تحت پوشش درمان و کنترل موثر بودن درمان قرار دارند.
رئیسی به دو وظیفه آزمایشگاه‌ها درباره تست‌های ایدز هم اشاره کرد و گفت: این آزمایشگاه‌ها باید شرط محرمانگی را رعایت و بیماری اچ‌آی‌وی مثبت را به حوزه سلامت لینک کنند. هر کدام از آزمایشگاه‌ها یکی از این دو کار را انجام ندهند مصداق تخلف است و قطعا با آزمایشگاه برخورد خواهد شد.
مشاوره، جزو لاینفک تست HIV
یکی از مهم‌ترین نکات درباره بیماران مبتلا به اچ‌آی‌وی، شکست عاطفی است که در این افراد رخ می‌دهد و حتی برخی از آن‌ها به دلیل همین مشکلات، روند درمانی خود را به خوبی ارائه نمی‌کنند. دکتر قباد مرادی، سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در پاسخ به همشهری آنلاین درباره خدمات روانشناختی به این بیماران گفت: کارکردن در حوزه مسائل روانشناختی مرتبط با ایدز به نیروهای بسیار تخصصی نیاز دارد. اینطور گفته می‌شود که افراد مشکوک به ابتلا به HIV پیش از انجام تست تحت مشاوره قرار بگیرند. به طور معمول، هنگامی که نتایج تست مشخص شود افراد تحت نظر روان‌شناسان و افرادی که امور روانشناختی انجام می‌دهند، قرار می‌گیرند.
به گفته قبادی، حدود ۲۰ سال پیش، ساختار بیماری ایدز در نظام بهداشتی کشور ساخته شد و خدمات مشاوره‌ای از همان بازه زمانی ارائه شد.
او همچنین درباره کاهش سن ابتلا به HIV هم بیان کرد: سن ابتلا به HIV در کشور کاهش نداشته است. الگوی ابتلا به این ویروس ۲۰ تا ۴۵ سال است و بیشترین گروه مبتلایان را تشکیل می‌دهند. این گروه سنی نسبت به گذشته تفاوت چندانی ندارند و ابتلا به HIV در کودکان کم است.
مرادی درباره تست‌های تشخیص سریع HIV هم توضیح داد: تمام تست‌های تشخیصی باید به نحوی باشد که از حساسیت بالایی برخوردار باشند؛ به نحوی که بتوانند تعداد موارد مثبت را تشخیص داده و موارد منفی را به اشتباه مثبت معرفی نکنند. کیت‌های تشخیصی در کشور مورد بررسی قرار می‌گیرند تا ادعای سازندگان در خصوص کیت عرضه شده مورد بررسی قرار گیرد.
تعداد زنان مبتلا در حال افزایش است
هنگامه نامداری، رئیس اداره کنترل ایدز وزارت بهداشت هم گفت: مشاوره، جزو لاینفک تست HIV است و در تمام مراحل ارائه می‌شود. نتایج شگفت‌انگیزی در خصوص پویش «من هم تست آچ‌آی‌وی می‌دهم» به دست آمده است. این پویش سبب افزایش ۳ برابری تست‌ها در ۲ هفته اول اجرای پویش نسبت به قبل از اجرای پویش شد و تعداد موارد مثبت نیز ۲.۳ درصد افزایش یافت.
او تاکید کرد: همراهی رسانه و پوشش خبری بالا سبب از بین‌رفتن ترس مردم از انجام تست HIV شد. نتایج این پویش را پس از اتمام آن اعلام می‌کنیم. اغلب مبتلایان به HIV ساکن شهرها هستند اما تعداد موارد ابتلای مناطق روستایی نیز کم نیست. حدود ۱۸ درصد از مبتلایان به HIV را زنان تشکیل می‌دهند اما تعداد ابتلای زنان به این ویروس در سال‌های اخیر رو به افزایش است.
نامداری با بیان اینکه HIV درمان قطعی ندارد، عنوان کرد: منظور از درمان قطعی این است که ویروس HIV با دارو به طور کامل از بین نمی‌رود. بخشی از ویروس‌ها به صورت سرگردان در بدن حضور دارند که سبب انتقال بیماری می‌شوند؛ مصرف دارو سبب می‌شود که ویروس‌های سرگردان از بین بروند. هنگامی که مصرف دارو قطع شود ویروس از سلول‌ها خارج شده و وارد جریان خون می‌شود. نکته مهم و اساسی در خصوص مصرف دارو این است که مبتلایان تحت کنترل، نه تنها یک زندگی سالم دارند بلکه این ویروس را به دیگران منتقل نمی‌کنند.
