سرنوشت موهای شما در دستان گزنه: کلید به درمان ریزش مو
گزنه یک گیاه قدیمی و دارویی است که در اروپا، آمریکای شمالی، شمال آفریقا و مناطقی از آسیا یافت می‌شود. برگ‌های گزنه به دلیل پرزهای شکننده‌اش معروف‌اند که در صورت تماس با پوست، می‌تواند منجر به تحریک، گزگز، قرمزی و خارش شود. از دیر باز از این گیاه در طب سنتی استفاده می‌شود. برگ‌های گزنه حاوی ویتامین‌های گوناگونی از جمله A، C، D، E ،F، K ،P و گروهی از ویتامین‌های B هستند. همچنین، حاوی موادی از قبیل سلنیوم، زینک، آهن، منیزیم، کلسیم، فسفر، پتاسیم و سدیم می‌باشد.
گزنه دارای خواص ضد پیری، ضد التهابی و ضد میکروبی است. علاوه بر آن، می‌تواند در بهبود بیماری‌های پوستی مانند اگزما و درماتیت سبورئیک مؤثر باشد. استفاده از عصاره گزنه به عنوان تونیک مو یا ماسک مو، می‌تواند به تقویت و رشد مو کمک کند. برای استفاده از گزنه، می‌توان آن را به صورت کپسول یا دمنوش مصرف کرد، همچنین می‌توان از روغن گزنه برای ماساژ پوست سر استفاده نمود. با این حال قبل از استفاده از گزنه بهتر است با پزشک مشورت کنید.
لافارر نوشت: این گیاه قرن‌ها است که به دلیل داشتن خواص دارویی خود شناخته می‌شود. گیاه گزنه تقریباً در سراسر جهان رشد می‌کند اما در اروپا، آمریکای شمالی، شمال آفریقا و مناطقی از آسیا بیشتر از سایر نقاط یافت می‌شود. استفاده از این گیاه در طب گیاهی بسیار رایج است.
به دلیل داشتن برگ‌های گزنده‌اش معروف است. اگر پرزهای ظریف روی برگ‌های گزنه را لمس کنید، بسیار دردناک خواهد بود. وقتی به برگ‌های گزنه دست می‌زنید، قسمت شکننده بالای پرزهایش می‌شکند و از آنجایی که این پرزها حاوی برخی مواد شیمیایی مانند اسید فرمیک و هیستامین هستند، در تماس با پوست باعث تحریک، گزگز، قرمزی و خارش می‌شوند.
با این وجود، این گیاه قرن‌ها است که به دلیل داشتن خواص دارویی خود شناخته می‌شود. گیاه گزنه تقریباً در سراسر جهان رشد می‌کند اما در اروپا، آمریکای شمالی، شمال آفریقا و مناطقی از آسیا بیشتر از سایر نقاط یافت می‌شود. استفاده از این گیاه در طب گیاهی بسیار رایج است.
برگ‌های جوان گزنه را می‌توانید مانند دیگر سبزیجات مغذی و معطر خوراکی بپزید و بخورید. به‌علاوه، گزنه به عنوان منبع غنی الیاف فیبری در نساجی نیز استفاده شده است؛ همچنین گاهی در محصولات آرایشی نیز از این گیاه استفاده می‌کنند؛ چرا که گزنه هنگام مصرف موضعی، فواید بسیاری برای سلامت پوست و موها دارد.
برای شناخت بیشتر گزنه و بررسی فواید آن برای مو، کافی است به خواندن این مقاله ادامه دهید.
ترکیبات موثر گیاه گزنه
از مهم‌ترین خواص گزنه می‌توان به ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی و ضدمیکروبی آن اشاره کرد. اما چه عاملی باعث می‌شود گزنه تا این میزان مفید باشد؟ البته که ترکیب شیمیایی آن! در برگ‌ها و ریشه گزنه انواع مختلفی از مواد مغذی وجود دارند. در ادامه، این مواد را بیشتر خواهید شناخت.
برگ‌های این گیاه حاوی مقادیر فراوانی از ویتامین‌های A, C, D, E, F, K, P و همچنین انواع ویتامین B هستند . ویتامین F در واقع مخلوطی از دو اسید چرب ضروری برای بدن انسان به نام‌های اسید لینولنیک و اسید لینولئیک است. ویتامین P نیز نام دیگر فلاونوئیدها است. فلاونوئیدها گروهی از ترکیبات شیمیایی موجود در گیاهان هستند.برگ‌های گزنه حاوی مقادیر قابل توجهی از موادی مانند سلنیوم، زینک، آهن و منیزیم هستند و همچنین کمی کلسیم، فسفر، پتاسیم و سدیم نیز دارند.گزنه حاوی چربی‌هایی مانند اسید لینولئیک، اسید لینولنیک، اسید پالمیتیک، اسید استئاریک و اسید اولئیک است.در این گیاه تمامی اسیدهای آمینه ضروری (یعنی آن دسته از پیش‌سازهای پروتئین که بدن انسان نمی‌تواند آن‌ها را بسازد) وجود دارند.پلی‌فنول‌هایی مانند کامپفرول، کوئرستین، اسید کافئیک، کومارین‌ها و سایر فلاونوئیدها در گزنه یافت می‌شود.رنگ‌دانه‌هایی مانند بتاکاروتن، لوتئین، لوتئوگزانتین و سایر کاروتنوئیدها نیز در گزنه وجود دارند.
استفاده از عصاره گیاه گزنه در تونیک مو و محصولاتی که برای ریزش مو تولید می‌شوند امری متداول است زیرا ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف موجود در این گیاه، به شکلی مؤثر در جلوگیری از ریزش موی سر و رشد آن‌ها نقش دارند.
برای مثال ویتامین E به‌طور ویژه در افزایش تعداد موها در ناحیه‌ای خاص از پوست سر مفید است . آهن و روی (زینک)، به ترتیب به دلیل تاثیر در ساخت DNA و بیان ژن، به‌طور خاص در رشد موها نقش بسیار مهمی دارند.
خواص گزنه برای ریزش مو و التهاب پوست سر
گفته می‌شود التهاب، محرکی برای ریزش موی مزمن است. اگر ذرات خارجی یا مضر مانند رادیکال‌های آزاد، DHT (دیهیدروتستوسترون) و باکتری‌ها باعث آسیب به بافت‌ها شوند، بدن در مقابل این آسیب، واکنش نشان داده و برای مقابله با آن تلاش می‌کند. التهاب مزمن در سلول‌های پوست سر باعث فعال‌سازی مکانیسم خودتخریبی می‌شود و در نتیجه تارهای موها و فولیکول‌های مو آسیب می‌بینند.
در برخی مطالعات، خواص گزنه در رفع التهاب مورد بررسی قرار گرفته است. در واقع مکانیسم‌های مختلفی می‌توانند دلیل تأثیر شگرف گزنه در رفع التهاب را تشریح کنند؛ از جمله اینکه عصاره گزنه از فلاونوئیدها و فنول‌ها تشکیل شده است که می‌توانند به عنوان آنتی‌اکسیدان‌هایی قوی عمل کنند. این موضوع برای مقابله با رادیکال‌های آزاد ضروری است.
خواص گزنه برای سلامت پوست سر
مولکول‌ها از اتم‌ها و اتم‌ها از پروتون‌ها، الکترون‌ها و نوترون‌ها ساخته شده‌اند. الکترون‌ها به شکل جفت وجود دارند و عامل پایداری اتم هستند. از طرف دیگر، رادیکال‌های آزاد مولکول‌های ناپایداری هستند که برای پایداری هرچه بیشتر، به دنبال الکترون‌های سایر اتم‌ها هستند.
رادیکال‌های آزاد به اتم‌ها حمله کرده و الکترون‌های آن‌ها را جذب می‌کنند. این امر باعث آسیب به سلول‌های زنده و آسیب گسترده در بدن می‌شود و در نهایت منجر به القای پاسخ التهابی می‌گردد. التهاب، نقش بسیار مهمی در ریزش موی مزمن دارد.
میزان ریزش موی ایجاد شده در اثر آسیب رادیکال‌های آزاد، هنوز به‌طور کامل مطالعه و بررسی نشده است؛ اما برخی مطالعات، استرس اکسیداتیو بالا در پوست سر را عاملی برای آلوپسی یا طاسی می‌دانند . آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد می‌توانند یکی از بزرگ‌ترین عوامل ریزش مو در بسیاری از افراد باشند.
آنتی‌اکسیدان‌ها با دادن یک الکترون به رادیکال‌های آزاد از آسیب‌رساندن آن‌ها به سلول‌های بدن جلوگیری می‌کنند و گزنه نیز حاوی مقدار فراوانی آنتی‌اکسیدان است. همان طور که گفته شد از مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توان به فلاونوئیدها و پلی‌فنول‌ها اشاره کرد که هر دو ضد التهاب هستند . گزنه همچنین یک منبع غنی از ویتامین C است که علاوه بر خواص آنتی‌اکسیدانی، به‌طور مستقیم به سلامت پوست و مو نیز کمک می‌کند.
خواص ضد میکروبی گزنه
در کنار ویژگی آنتی‌اکسیدانی، گزنه خاصیت ضد میکروبی نیز دارد که برای سلامتی انسان مفید است. برای مثال، فولیکولیت، یک بیماری شایع پوستی است که با التهاب کانونی فولیکول‌های مو مشخص می‌شود و معمولاً با خارش یا درد همراه است. شایع‌ترین علت فولیکولیت، عفونت‌های باکتریایی به‌ویژه گونه‌ای از باکتری به نام استافیلوکوکوس اورئوس است.
اگرچه وجود این باکتری‌ها روی پوست طبیعی است، اما ممکن است باکتری‌های مذکور در پوست سر فعال شوند و به فولیکول مو آسیب برسانند. مطالعات نشان داده‌اند که گزنه در مهار باکتری استافیلوکوکوس بسیار مؤثر عمل می‌کند، چون مستقیماً دیواره سلول باکتریایی را هدف قرار می‌دهد.
عملکرد گزنه در جلوگیری از ریزش مو
باور عمومی بر این است که DHT (دیهیدروتستوسترون)، یک عامل تاثیرگذار و قوی در ریزش مو و طاسی با الگوی مردانه و الگوی زنانه است. دیهیدروتستوسترون، نوعی استروئید جنسی و هورمون آندروژنی است که به عنوان محصول جانبی تستوسترون تولید می‌شود. در حالی‌که ثابت شده تستوسترون برای عملکردهای جنسی و رشد مردان ضروری است؛ باید بدانیم این هورمون، پیش‌ساز دیهیدروتستوسترون نیز هست و تحت تاثیر آنزیم 5-آلفا ردوکتاز به دیهیدروتستوسترون تبدیل می‌شود.
از طرفی دیهیدروتستوسترون، نقش مهمی در بروز ویژگی‌های ثانویه مردانه مانند رشد موی صورت، کلفت شدن صدا و تشکیل توده عضلانی بازی می‌کند؛ اما در عین حال عامل ریزش و کم پشت شدن موها است و مطالعات بسیاری ارتباط این دو را با هم تائید کرده‌اند.
برخی مطالعات درباره خواص گزنه ثابت کرده‌اند که عصاره ریشه و برگ گزنه، توانایی مهار آنزیم 5- آلفا ردوکتاز را دارد؛ در نتیجه عصاره گزنه از تولید دیهیدروتستوسترون جلوگیری کرده و به این ترتیب در کاهش ریزش مو نقش خواهد داشت.
طرز استفاده از گزنه
برای استفاده از گزنه، روش‌های متفاوتی وجود دارد که می‌توانید در روتین روزانه مراقبت از موهای خود از آن‌ها استفاده کنید.
آن را به عنوان مکمل مصرف کنید
مکمل‌های حاوی گزنه در داروخانه‌ها در دسترس هستند. در این میان کپسول این ماده بسیار متداول است؛ اما گزنه به شکل قرص و پودر نیز به فروش می‌رسد. مکمل گزنه دارای اثرات درمانی دیگری بجز کاهش ریزش مو نیز هست (مانند کمک به بهبود علائم هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات و مثانه تحریک‌پذیر) و به همین دلیل بهتر است پیش از مصرف این مکمل با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
توجه: هرگز هیچ مکمل یا دارویی را از عطاری‌ها تهیه نکنید. حتی اگر ادعا شود که کاملاً گیاهی هستند. برای تهیه چنین محصولاتی فقط و فقط به داروخانه‌ها مراجعه کنید.
آن را به شکل دمنوش تقویت‌کننده بنوشید
به راحتی می‌توانید گزنه را به صورت دمنوش بنوشید. در ادامه دستورالعملی ساده برای دم کردن گزنه آورده شده است:
چهار فنجان آب را بجوشانید.چهار قاشق چای‌خوری گزنه تازه را ریز خرد کنید. (دستکش بپوشید و احتیاط کنید؛ به هر قسمت از گیاه که دست بزنید، دردناک خواهد بود. این درد هر چند خفیف است، اما می‌تواند ساعت‌ها ادامه داشته باشد.)گزنه را به آب اضافه کنید و به مدت تقریباً 20 دقیقه با درب بسته بگذارید تا دم بکشد. دمنوش نباید بجوشد.مخلوط را از یک صافی کوچک رد کنید.می‌توانید این دمنوش را گرم یا سرد نوش جان کنید.
می‌توانید از عصاره روغنی گزنه استفاده کنید
یکی از روش‌های مؤثرتر استفاده از گزنه، مصرف عصاره روغنی آن است. روغن گزنه، می‌تواند بهتر به منافذ پوست سر نفوذ کرده و فولیکول‌های آسیب‌دیده را بیشتر تغذیه و ترمیم کند. می‌توانید از محصولات مراقبت از مو حاوی عصاره گزنه استفاده کنید. همچنین می‌توانید مقداری روغن گزنه را با روغن زیتون یا روغن جوجوبا ترکیب کرده و روی سر ماساژ دهید؛ پس از سی دقیقه با شامپو شسته و آبکشی کنید.
عوارض جانبی و خطرات استفاده از گزنه
در رابطه با عوارض جانبی استفاده از گزنه، بجز ایجاد سوزش معمول آن، گزارش خاصی ثبت نشده است. مثل همیشه، در صورت داشتن هر نوع حساسیتی -خصوصاً حساسیت به گیاهان- از مصرف گزنه خودداری کنید.
خواص گزنه برای مهار ریزش مو و تقویت رشد آن اثبات شده است، اما گزنه می‌تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد. اگر داروهای زیر را مصرف می‌کنید، در مورد استفاده از گزنه احتیاط کنید (عدم استفاده بدون تایید پزشک):
لیتیومداروهای ضد پلاکت و ضد انعقاد خون (رقیق‌کننده خون) مانند وارفارین، کلوپیدوگرل و آسپرینداروهای ادرارآور (مدر) مانند هیدروکلروتیازید و فوروزمایدانواع داروی ضد فشارخون مانند کاپتوپریل، انالاپریل، لوزارتان، والسارتان، دیلتیازم، آملودیپین، آتنولول، متوپرولول و سایر موارد.داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAID) مانند دیکلوفناک. در یک مطالعه علمی روی بیماران مبتلا به آرتریت (التهاب مفصلی) حاد، نشان داده شد که دم‌کرده برگ‌های گزنه اثر ضد التهابی دیکلوفناک را افزایش می‌دهد؛ بنابراین اگرچه این اثر می‌تواند درد را کاهش دهد، اما اگر داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مصرف می‌کنید، باید قبل از استفاده از گزنه حتماً با پزشک خود مشورت نمایید.داروهای آرام‌بخش (مهار کننده سیستم عصبی مرکزی) مانند کلونازپام، لورازپام، فنوباربیتال، زولپیدم و سایر مواردداروهای ضد دیابت مانند گلیمپیراید، گلیبوراید، انسولین، پیوگلیتازون، روزیگلیتازون، کلرپروپامید، گلیپیزاید، تولبوتامید و سایر موارد
توصیه ما این است که پیش از استفاده گیاه گزنه، حتماً با پزشک مختصص که با درمان‌های گیاهی هم آشنایی داشته باشد، مشورت نمایید.
سایر مزایای استفاده موضعی از گزنه
عصاره گزنه به‌طور خاص به دلیل داشتن ویژگی ضد پیری بالقوه، مورد توجه است. نتایج مطالعات علمی این اثر را به ظرفیت آنتی‌اکسیدان بالای گزنه نسبت داده‌اند. با توجه به مواد مغذی و فواید بسیار این گیاه جای تعجب نیست که در کرم‌های درمانی بیماری‌های پوستی مانند اگزما (درماتیت آتوپیک)، درماتیت سبورئیک (پوست زبر و پوسته‌پوسته سر و صورت) و همچنین برای التیام زخم‌ها (مانند سوختگی درجه یک و درجه دو) نیز از آن استفاده شود.
نتیجه‌گیری
خواص گزنه برای ریزش مو و رشد آن را با هم بررسی کردیم. اما با این حال، استفاده از این گیاه، تنها یک گام بسیار کوچک در این مسیر است. برای اینکه واقعاً بتوانید دوباره رشد موهای خود را ببینید و بعدتر نیز با این مشکل رو به رو نشوید، باید این مسئله را به صورت ریشه‌ای حل کنید.
گزنه می‌تواند یک روش پر قدرت و طبیعی برای مهار دی‌هیدروتسترون باشد؛ چه به شکل خوراکی و چه به شکل موضعی. این در حالی است که گیاه گزنه، عوارض جانبی داروهایی مانند فیناستراید را ندارند که این موضوع، مزیت بسیار بزرگی به شمار می‌رود.
البته باز هم تاکید می‌کنیم، پیش از مصرف گزنه (به خصوص مصرف خوراکی) حتماً با پزشک خود مشورت نمائید.
