حاجی فیروز، پرستاری مهربان که راز صورت سیاه او را باید بدانید!

حاجی فیروز یکی از شخصیت‌های نمادین ایرانیان است که در ایام نوروز حضور دارد. با لباس قرمز، چهره‌ای سیاه و دستی به تنبک و دایره زنگی، اشعاری محاوره می‌خواند و شادمانی را به مردم منتقل می‌کند. این شخصیت در اسطوره‌های ایران باستان ریشه دارد و به نوعی نویدآور شروع فصل بهار و نوروز است.

حاجی فیروز به‌عنوان نمادی از بازگشت سیاوش به جهان مادی شناخته می‌شود، از این رو چهره‌ای سیاه دارد که نشان‌دهنده تمام شدن تاریکی و شادی در زندگی است. او را می‌توان با عمو نوروز مقایسه کرد که همچنین هدیه‌هایی در شادی‌بخشی به مردم دارد.

بعضی از افراد انتقاد دارند که حاجی فیروز پولی می‌گیرد و با گدایی مشغول است، اما باید توجه داشت که این شخصیت از دیرباز تاریخی و فرهنگی است و معمولا این نگرش‌ها از عدم آگاهی به پیشینه اصلی این شخصیت ناشی می‌شود. حاجی فیروز از جمله شخصیت‌هایی است که باید مورد حفظ و احترام فرهنگی قرار گیرد تا تنوع و ثرات فرهنگی کشور حفظ شود.

کجارو نوشت: با نزدیک شدن به سال نو، در کوچه و خیابان‌های شهر، افرادی را می‌بینید که با لباسی قرمز، کلاهی مخصوص و چهره‌ای سیاه، در حالی که تنبک و دایره زنگی در دست دارند، اشعاری از قبیل «ارباب خودم سامبولی بلیکم» می‌خوانند. «حاجی فیروز» یکی از نماد‌های نوروزی ما ایرانی‌ها محسوب می‌شود که ریشه‌ در تاریخ و اسطوره‌های ایران باستان دارد. در این مقاله بیشتر با شخصیت نمادین حاجی فیروز آشنا خواهید شد. حاجی فیروز کیست؟حاجی فیروز یکی از شخصیت‌های نمادین ایرانیان در شروع سال جدید است که از دیر باز در فرهنگ ما حضور داشته است. حاجی فیروز با لباسی مخصوص و چهره‌ای سیاه، ساز‌هایی مثل تنبک و دایره زنگی می‌زند. در ایام نوروز در پیاده‌رو، کوچه و بازار و خیابان‌ها می‌توانید آن‌ها را ببینید که اشعاری به زبان محاوره می‌خوانند و مردم را خوشحال می‌کنند.نگاهی به پیشینه حاجی فیروزدکتر مزداپور در توضیح این پیشینه می‌نویسد:زمانی که الهه «تموز» که «ایشتر» نام دارد، برای ازدواج «شاه دوموزی» را در نظر می‌گیرد، روزی ایشتر به دلایلی نا‌معلوم به زیر زمین سفر می‌کند. با ورود او به زیر زمین، جریان باروری و حیات در زمین متوقف می‌شود. خدایان برای رفع این مشکل تصمیم می‌گیرند، دوموزی را به زیر زمین بفرستند. وقتی دوموزی به زمین باز‌می‌گردد، فصل بهار آغاز می‌شود. او هنگام بیرون آمدن از زیر زمین، تنبک و دایره زنگی در دست داشته و صورتش کاملا سیاه بوده است. به‌این ترتیب حاجی فیروز در پیشینه اساطیری ما شکل گرفته است.رقص حاجی فیروزحاجی فیروز با حرکات موزونی که انجام می‌دهد و اشعاری که می‌خواند، نوید دهنده نوروز و رسیدن فصل جدید است.شعر حاجی فیروزشعر‌هایی را که از حاجی فیروز در ایام نوروز می‌شنوید، می‌توانید در این قسمت مشاهده کنید:حاجی فیروزهحاجی فیروزه، سالی یه روزههمه می‌دونن، منم می‌دونمعید نوروزه، سالی یه روزهارباب خودمارباب خودم، سامبولی بلیکمارباب خودم، سرتو بالا کنارباب خودم، لطفی به ما کنارباب خودم، به من نیگا کنارباب خودم، بزبز قندیارباب خودم، چرا نمی‌خندیبشکنبشکن بشکنه، بشکن!من نمی‌شکنم؛ بشکناینجا بشکنم یار گله دارهاونجا بشکنم یار گله دارههر‌جا بشکنم یار گله دارهاین سیاه بیچاره چقد حوصله داره!فلسفه حاجی فیروزمهرداد بهار، اسطوره شناس برجسته کشور، حاجی فیروز را با جشن‌های باستانی سیاوش پیوند می‌دهد. سیاوش خود نیز نمادی از زنده شدن دوباره یا «نوزایی» است. آن‌گونه که در افسانه‌ها آمده است، سیاوش با گذر از آتش دوباره متولد می‌شود. در داستان‌های اسطوره‌ای نیز روایت‌هایی مبنی بر روییدن گیاه از خون سیاوش وجود دارد که این گیاه به «پرسیاوشان» مشهور است. لباس قرمز حاجی فیروز، نماد روی آوردن به شادی است و تحولی عظیم در زندگی را نشان می‌دهد. حاجی فیروز به ما شادمانی در شروع سال جدید را یاد‌آوری می‌کند.برخی دیگر حاجی فیروز را همان «عمو نوروز» می‌دانند که در جاهای مختلف ایران، با نام‌های متفاوتی شناخته می‌شود. پیر بابا، آروس، ننه مریم، بی‌بی نوروزک، تعدادی از این نام‌ها هستند که همه آن‌ها پیام‌آوران نوروز محسوب می‌شوند؛ اما باید توجه داشت نماد حاجی فیروز با تمام این شخصیت‌ها فرق دارد و هر یک فلسفه وجودی خاص خود را دارند.در این بین برخی حاجی فیروز را به‌دلیل چهره شبیه به برده‌ها و لباس‌های مضحک، نمادی نژاد پرستانه می‌دانند که از دوره‌های برده‌داری در ایران به جا مانده است. این در حالی است که مورخان، حاجی فیروز را نماد فردی آزاده می‌خوانند که خنده و شادی را روی لب‌ها می‌آورد.چرا حاجی فیروز سیاه است؟یکی از ایراد‌هایی که به حاجی فیروز می‌گیرند، آن است که چرا او برخلاف بابانوئل، چهره‌ای سیاه دارد. چهره سیاه حاجی فیروز به معنی تمام شدن نا‌پاکی‌، سیاهی و تاریکی در زندگی افراد و به‌نوعی مژده‌دهنده فصل بهار است. حاجی فیروز نماد بازگشت سیاوش به جهان مادی ما است و چهره سیاه او خبر از آمدن او از دنیای مرده‌ها می‌دهد.در فولکور هلند نیز شخصیتی به نام پیتر سیاه وجود دارد که به حاجی فیروز شباهت بسیار دارد. او به‌همراه نیکلاس قدیس است و در جشن‌های محلی مردم را شاد می‌کند.چرا حاجی فیروز گدایی می‌کند؟برخی نسبت به پول گرفتن حاجی فیروز بدبین هستند و آن را به اشتباه با هدیه دادن بابا نوئل مقایسه می‌کنند. این نوع قضاوت درباره حاجی فیروز، برخاسته از عدم آگهی نسبت به پیشینه تاریخی این شخصیت است و دیدگاه‌های علمی، آن را رد می‌کنند. اگر بنا بر مقایسه باشد، در فرهنگ ما شخصیت «عمو نوروز» نیز مانند بابانوئل هدیه می‌دهد و چهره زیبا و دلنشینی هم دارد.اینکه برخی با لباس حاجی فیروز گدایی و تکدی‌گری می‌کنند، مسئله‌ای است که لزوما ربطی به نیازمند بودن و گدایی شخصیت باستانی حاجی فیروز ندارد و باید بررسی‌های دقیق‌تری روی آن صورت بگیرد.حاجی فیروز که با نام‌های عمو پیروز و خواجه پیروز نیز شناخته می‌شود، در روز‌های ابتدایی سال همراه عمو نوروز نوید آمدن بهار را به مردم می‌دهد.جمع‌بندیوجود حاجی فیروز از دیر باز در فرهنگ ما و رسیدن او به نقطه کنونی، نشان‌دهنده حفظ و استمرار فرهنگ باستانی در کشور ما است. هر‌چند ممکن است در این بازه طولانی، حاجی فیروز متناسب با فرهنگ زمانه دستخوش تغییراتی شده باشد؛ اما تغییر و سنت شکنی‌های افراطی در این شخصیت، کاری ضدفرهنگی به شمار می‌رود و باید در حفظ این نماد باستانی هر‌چه بیشتر تلاش کرد.