شهدای زیبای تلسکوپ هابل – راهنمایی به شگفتی های فضا

تلسکوپ فضایی هابل، یکی از مهم‌ترین ابزارهای اخترشناسی در تاریخ انسانیت است که شهود ما از جهان را تغییر داده و تخیلات جدیدی را برایمان ایجاد کرده است. هابل تا به امروز بیش از ۱.۶ میلیون رصد انجام داده و بیش از ۲۱ هزار مقاله علمی منتشر شده‌است. این تلسکوپ نه تنها داده‌های ما از کیهان را افزایش داده است بلکه زیبایی‌های فراوانی را نیز ضبط کرده است، از جمله ستون‌های آفرینش، سحابی‌های چشم خدا و پروانه، کهکشان‌های سیاه چشم و مارپیچی و ستاره‌های عظیمی مثل جت‌های دوقلو، که بیانگر مرگ ستاره‌ها هستند. این تصاویر نه تنها زیبا و جذابند، بلکه به ما اطلاعات ارزشمندی درباره تاریخچه و شکل‌گیری اجرام آسمانی می‌دهند. به وضوح می‌توانیم از این تصاویر شگفت‌انگیز درکی عمیقتر از جهان و تاریخچه آن پیدا کنیم. این تصاویر یادآور این حقیقت هستند که جهانی پر از زیبایی‌ها و رمزهای ناشناخته است که هنوز به نقطه‌ی پایانی از شناخت آن نرسیده‌ایم.

دیجیاتو نوشت؛ تلسکوپ فضایی هابل با گذشت بیش از چهار دهه از شروع فعالیت در فضا، همچنان به ثبت تصاویر شگفت‌انگیز از کیهان و داده‌های نجوم مشغول است. در این پست برخی از زیباترین تصاویری که هابل به ثبت رسانده‌ است را می‌بینیم.تلسکوپ فضایی هابلتلسکوپ «هابل» در تاریخ ۴ اردیبهشت ۱۳۶۹ به فضا پرتاب شد تا دانش بشر از عالم را تغییر دهد. هرچند حدود چهار دهه از حضور این تلسکوپ در فضا می‌گذرد، اما همچنان تلسکوپی کارآمد است. رصدهای هابل نه‌تنها بر عمق دانش انسان از جهان هستی افزوده، بلکه تخیلات ما را نیز به تسخیر درآورده است. هابل حالا نه فقط یک ماهواره، بلکه نمادی از جستجوی همیشگی انسان برای دانش است.این تلسکوپ قدرتمند تا به امروز بیش از ۱.۶ میلیون رصد انجام داده است. بیش از ۲۱ هزار مقاله علمی برپایه کشفیات آن منتشر شده‌اند و دستاوردهای آن در تمام کتاب‌های درسی اخترشناسی حضور دارند. در ادامه به بررسی زیباترین تصاویری که هابل از کیهان به ثبت رسانده است، می‌پردازیم.ستون‌های آفرینشاین احتمالاً یکی از معروف‌ترین تصاویر تلسکوپ فضایی هابل است که به «ستون‌های آفرینش» معروف است. آنچه می‌بینید درحقیقت سه ستون از گاز و غبار به شکل ابر است که هرکدام چند سال نوری ارتفاع دارند. ستون‌های آفرینش در سحابی «عقاب» قرار دارند. در دل گاز و غبار این ابرها، ستاره‌های جدید متولد می‌شوند.هابل اولین‌بار در سال ۱۹۹۵ از این ستون‌ها عکس گرفت. دو تصویر بالا، ستون‌های آفرینش را از دید دو دوربین مختلف هابل نشان می‌دهد. در تصویر سمت چپ، ستاره‌هایی درحال تولد در دل این ابر قابل مشاهده هستند.چشم خداسحابی «Helix» که به سحابی‌ «چشم خدا» نیز معروف است، از نزدیک‌ترین سحابی‌های سیاره‌ای به زمین است (این سحابی حدود ۶۵۰ سال نوری از زمین فاصله دارد). سحابی‌های سیاره‌ای زمانی شکل می‌گیرند که یک ستاره کم‌جرم به پایان عمر خود می‌رسد و گاز و غبار را طی انفجارهای متعددی به فضا پرتاب می‌کند. رنگ‌های آبی نشان‌دهنده برانگیختگی اکسیژن و رنگ‌های قرمز حاصل برانگیختگی گازهای هیدروژن و نیتروژن است.سحابی چشم خدا درواقع به شکل یک لوله با عمق تریلیون‌ها کیلومتر است که دهانه آن به سمت زمین قرار دارد؛ به همین دلیل مانند یک کره به‌ نظر می‌رسد.شب پرستارهاین تصویر تلسکوپ هابل شباهت بسیاری به تابلوی «شب پرستاره» اثر «ونسان ون‌گوگ» دارد. ستاره V838» Mon» در فاصله ۲۰٬۰۰۰ سال نوری از زمین، یعنی تقریباً در لبه کهکشان راه شیری، و در صورت‌فلکی «تک‌ شاخ» قرار دارد. این ستاره در یک درخشش ناگهانی در سال ۲۰۰۲ به یکی از پرنورترین ستاره‌های کهکشان ما تبدیل شد. این واقعه ابرهای غبار و گاز اطراف آن را روشن کرد.تلسکوپ فضایی هابل تصاویر متعددی از این ستاره گرفت؛ اما در این تصویر منحصربه‌فرد می‌توانیم آشفتگی جریان گازها را به‌وضوح ببینیم. این گردبادها احتمالاً ناشی از حرکت گازها به‌سمت بیرون است. اخترشناسان می‌گویند گازها حاصل یک انفجار ستاره‌ای در گذشته هستند. تا پیش از درخشش ناگهانی ستاره، این ابرها قابل‌مشاهده نبودند.شفق قطبی سیاره مشتریدر این تصویر هابل، شفق‌ قطبی سیاره مشتری را به‌وضوح می‌بینیم. هابل پیش از این، شفق سیاره مشتری را در سال ۲۰۱۶ و پیش از رسیدن فضاپیمای «جونو» به مدار مشتری، برای مطالعه دقیق‌تر شفق‌های قطبی، ثبت کرد.ذرات باردار طوفان‌های خورشیدی پس از این که در میدان مغناطیسی قدرتمند مشتری شتاب می‌گیرند، این نوارهای رنگی نور را ایجاد می‌کنند.کهکشان سیاه‌چشمکهکشان «NGC 4826» در فاصله ۱۷ میلیون سال نوری از ما و در صورت‌فلکی «گیسو» قرار دارد. این سحابی را معمولاً به‌خاطر کمربند بزرگ غبار در یک طرف آن، کهکشان «سیاه‌ چشم» یا «چشم شیطان» می‌نامند.یکی از خصوصیات جالب این کهکشان این است که گازهای نواحی بیرونی و گازهای نواحی درونی آن در دو جهت مخالف درحال چرخش هستند. احتمالا در گذشته‌ای نه چندان دور، کهکشان دیگری با کهکشان سیاه چشم برخورد کرده و با آن ترکیب شده که منجر به چرخش گازهای بیرونی و درونی در جهت‌های مختلف شده است.سحابی پروانهسحابی «پروانه» یا «NGC 6302» یکی دیگر از سحابی‌های سیاره‌ای است. این سحابی در صورت فلکی «عقرب» قرار دارد و به علت شکل منحصر‌به‌فرد و زیبای خود با این نام خوانده می‌شود.موش‌ها!این دو کهکشان مارپیچی درحال برخورد، با نام «موش‌ها» شناخته می‌شوند. علت این نام‌گذاری این است که دنباله مواد هر دو کهکشان به‌صورت دم‌ در پشت آن‌ها دیده می‌شود.لکه آبی رنگ در قسمت بالایی کهکشان سمت چپ از وجود ستاره‌های جوان (تازه متولدشده) خبر می‌دهد. دم کهکشان سمت راست که به سمت بیرون کشیده شده است نیز درخششی به رنگ آبی دارد که آن هم از وجود ستاره‌های جوان خبر می‌دهد، با این تفاوت که این ستاره‌ها احتمالا در اثر حرکت چرخشی و پرشتاب کهکشان خود به سمت بیرون درحال پرتاب هستند.کهکشان کلاه‌ مکزیکی«M 104» یا کهکشان «کلاه مکزیکی» به علت وجود حلقه‌ای ضخیم از گاز و غبار در اطراف آن، به این نام شناخته می‌شود.تعداد زیادی خوشه ستاره‌ای کروی در بالا و پایین صفحه درخشان این کهکشان وجود دارد و می‌توان بسیاری از آن‌ها را به‌صورت نقاطی ریز در تصویر هابل دید. عمر این خوشه‌ها با خوشه‌های کهکشان راه شیری برابر است، اما تعداد آن‌ها تقریباً ۱۰ برابر کهکشان ما است.مرگ ستاره!«Eta Carinae» ستاره پرجرمی است که به پایان عمر خود نزدیک شده است. ستاره‌های پر جرم تحت یک انفجار ابرنواختری به عمر خود پایان می‌دهند.با این‌حال، هیچکس زمان دقیق مرگ این ستاره را نمی‌داند؛ شاید یک سال و شاید یک میلیون سال دیگر. این ستاره حدودا ۱۰۰ برابر از خورشید بزرگ‌تر است و اگر خوش‌شانس باشیم، می‌توانیم انفجار ابرنواختری آن را ثبت کنیم.تار عنکبوت نارنجیدر این تصویر، ابرهایی از جنس کربن را مشاهده می‌کنید که به دور ستاره درحال مرگ «CW Leonis» حلقه زده‌اند. کربن درحقیقت از درون ستاره درحال مرگ به لایه‌های بیرونی نفوذ کرده و با گسترش در فضا و برهمکنش با سایر ذرات، شرایط را برای تولد ستاره‌ها و سیاره‌های آینده فراهم می‌کند.ستاره CW Leonis در فاصله ۴۰۰ سال نوری از زمین و در صورت فلکی «شیر» قرار دارد. این نزدیک‌‌ترین ستاره کربنی شناخته شده به زمین است. حضور کربن در این نقطه احتمال تشکیل مولکول‌های ارگانیک را افزایش می‌دهد. می‌دانیم که حیات روی زمین برپایه اتم کربن شکل گرفته است، در نتیجه این ستاره می‌تواند اطلاعات ارزشمندی برای اخترشناسان داشته باشد.زحل نزدیک‌تر از همیشهدر هنگام ثبت این تصویر، سیاره زحل در نزدیک‌ترین فاصله مداری خود نسبت به زمین قرار داشت. حلقه‌های زحل را می‌توان در این تصویر به وضوح داد.در تصویر دیگری از سیاره زحل، این سیاره زیبا را در حالتی می‌بینیم که بیشترین زاویه ممکن را با زمین دارد. در این حالت می‌تواند قطب جنوب زحل را بهتر مشاهده کرد. زحل هر ۲۹.۵ سال یک بار در این وضعیت قرار می‌گیرد. اخترشناسان می‌توانند با تحلیل رنگ‌های مختلف این عکس، اطلاعات فراوانی درباره دینامیک اتمسفر زحل کسب کنند.حلقه‌ها و قمرهای اورانوسدر این تصویر از اورانوس، لایه‌های اتمسفر اورانوس در رنگ‌های مختلف و موازی با استوا مشخص هستند. اخترشناسان می‌توانند از این رنگ‌ها برای تخمین ارتفاع و ضخامت لایه‌های اتمسفر سیاره استفاده کنند.سه نقطه قرمز در جنوب اورانوس ابرهای متان را نشان می‌دهند. متان پس از هیدروژن و هلیوم سومین گاز فراوان در اورانوس است. درخشش اورانوس رصد قمرها و حلقه‌های نزدیک به آن را سخت‌تر می‌کند. به‌همین دلیل در این تصویر حلقه‌ها و قمرهای نزدیک چندان واضح نیستند، درحالیکه حلقه‌ها و قمرهای دورتر با وضوح بیشتری مشخص هستند.سحابی جت‌های دوقلوسحابی «M 2-9» نیز یک نمونه زیبای دیگر از سحابی سیاره‌ای است. اگر این سحابی را از وسط به دو نیم تقسیم کنیم، هر کدام از ابرها شبیه شعله‌های خروجی از یک موتور جت هستند، به همین دلیل به آن سحابی «جت‌های دوقلو» نیز می‌نامند. سرعت گاز درون این جت‌ها به ۳۲۰ کیلومتر بر ثانیه می‌رسد.تخمین‌ها نشان می‌دهند که عمر این سحابی بسیار کم است و تنها ۱۲۰۰ سال از شکل‌گیری آن می‌گذرد. در مرکز این سحابی دو ستاره در فاصله‌ای بسیار نزدیک به یکدیگر، به دور هم درحال گردش هستند و اصطلاحا یک «سیستم دوتایی» را تشکیل داده‌اند. احتمالاً کشش گرانشی بین این دو ستاره سبب شده تا گاز اتمسفر آن‌ها به این شکل در فضا پخش شود.تقاطع کهکشانیدر مرکز این تصویر کهکشان مارپیچی «NGC 105» را می‌بینیم که تقریباً ۲۱۵ سال نوری از ما فاصله دارد و در صورت‌فلکی «ماهی» قرار دارد.به‌نظر می‌رسد کهکشانی کوچک‌تر درحال برخورد با NGC 105 است. اما این تنها یک خطای دید است و این دو کهکشان درواقع بسیار با هم فاصله دارند.سحابی‌های تماشاییتلسکوپ فضایی هابل در نزدیک به چهار دهه فعالیت خود، تصاویر شگفت‌انگیز دیگری نیز ثبت کرده است. در زیر برخی تصاویر شگفت‌انگیز دیگر را مشاهده می‌کنیم.در نظر داشته باشید که تمام این اجرام، سحابی‌های سیاره‌ای هستند که درحقیقت پایان عمر ستاره‌های کم‌جرم را نشان می‌دهند. شما با نگاه کردن به این تصاویر در حقیقت مرگ این ستاره‌ها را تماشا می‌کنید!