جمجمه‌ی عجیب 75 هزار ساله: حکایت زنی از کردستان عراق
اسکلت یک زن نئاندرتال با نام شانه‌در زی در غار شانه‌در در کردستان عراق کشف شده است. این اسکلت، کامل‌ترین و سالم‌ترین اسکلت نئاندرتال کشف‌شده از زمان آغاز قرن حاضر است. محققان با تحلیل جمجمه و بازسازی چهره این زن، روایتی خیره‌کننده از زندگی انسان‌های ماقبل تاریخ را ارائه کرده‌اند.
غار شانه‌در شاهدی از رفتار تدفین نئاندرتال‌ها است؛ حداقل ۱۰ مجموعه استخوانی جداگانه در آنجا پیدا شده است. طرز تدفین نشانه‌ای از احترام و توجه به مرگ بوده و باعث تغییر در نگرش علمی نسبت به این نژاد باستانی شده است.
بازسازی چهره شانه‌در زی نشان می‌دهد که نئاندرتال‌ها ظاهراً بر آتش، غذای پخته و خلق هنر تسلط داشته‌اند. کاوش‌های جدید نشان می‌دهد که این نژاد به شیوه‌ای بسیار متفاوت از مرگ و عواقب آن فکر می‌کرده‌اند که در تضاد با نزدیک‌ترین جنس انسانی خود، یعنی انسان‌های معاصر، قرار دارد.
دکتر پامروی از دانشگاه کمبریج با اشاره به تحلیل جمجمه شانه‌در، بیان می‌کند که مشابهت‌های بین انسان‌های خردمند و نئاندرتال‌ها نشان از تأثیر بزرگ این نژاد باستانی بر تکامل انسان‌ها دارد.
فرادید نوشت: جمجمۀ این زن در غار شانه‌در در کردستان عراق کشف شده است. محققان توانسته‌اند چهرۀ او را با توجه ویژگی‌های جمجمه‌اش بازسازی کنند. وقتی به این بازسازی نگاه می‌کنیم می‌بینیم که این زن ماقبل تاریخ به طرز شگفت‌انگیزی شبیه یک انسان امروزی است.
این اسکلت، کامل‌ترین و سالم‌ترین اسکلت نئاندرتال کشف‌شده از زمان آغاز این قرن است. سالم بودن جمجمه به محققان اجازه داده که بتوانند چهره صاحب اسکلت را بازسازی کنند. بر اساس بازسازی انجام‌شده، این زن عضوی از یک دودمان منقرض‌شدۀ انسانی است که حدود ۷۵ هزار سال پیش می‌زیسته است. این اسکلت که در غار مهم شانه‌در یافت شده (جایی که نئاندرتال‌ها بطور مرتب مردگان خود را احتمالاً روی بسترهایی از گل دفن می‌کردند) در یک مستند جدید نتفلیکس با عنوان «اسرار نئاندرتال‌ها» نمایش داده شده است.
در غار شانه‌در که نخستین بار در دهه ۱۹۵۰ در کردستان عراق کشف شد، برخی از برجسته‌ترین آثار نئاندرتال‌ها پیدا شد، از جمله بقایای حداقل ۱۰ فرد جداگانه. شیوه‌های تدفین در این غار بسیار جالب بودند و به طور گسترده به درک ما از شناخت نئاندرتال‌ها کمک کردند و درک عمومی از این گونه‌ی باستانی را از وحشی‌های بدوی به متفکران پیچیده تبدیل کردند.
جمجمۀ کشف شده و بازسازی چهره
برای مثال، به نظر می‌رسد حداقل پنج نفر در یک گروه پشت یک صخره عظیم دفن شدند، به این معنا که این نقطه اهمیت ویژه‌ای داشته و از این رو، چندین نسل متوالی از آن به عنوان محل دفن استفاده کردند. در دهه ۱۹۶۰، توده‌هایی از گرده در اطراف یکی از این اسکلت‌ها کشف شد و این ایده را برانگیخت که شاید نئاندرتال‌ها با گل به مردگانشان ادای احترام می‌کردند.
دکتر اِما پامِروی از دانشگاه کمبریج می‌گوید: «مشخص است که نئاندرتال‌ها برای دفن مردگان خود به یک نقطه خاص بازمی‌گشتند. این اتفاق شاید با فاصله‌ی چندین دهه یا حتی هزاران سال رخ داده باشد. آیا فقط تصادف بوده یا آگاهانه انجام شده و اگر چنین بوده، چه چیزی آن‌ها را به همان مکان بازگردانده؟»
زن نئاندرتالی که اخیراً کشف شده با نام شانه‌در زی شناخته می‌شود. این زن داخل گروه مدفون در پشت یک تک‌سنگ پیدا شد. جمجمه‌اش زیر یک سنگ شکسته شده بود. تحلیل دندان‌های باقی‌مانده‌اش نشان داد اواسط ۴۰ سالگی فوت کرده و شاید به خاطر سن بالایش مورد تکریم بوده است.
پس از حفاری جسد، محققان با زحمت زیاد جمجمه صاف‌شده‌ی او را برداشتند و بررسی و سرهم کردند تا مدلی از چهره باستانی او ایجاد کنند. به گفته پامِروی، این کار بسیار ظریف نیاز به مراقبت بسیار زیادی داشت، چون استخوان‌ها از نظر قوام شبیه بیسکویتی بودند که در چای غوطه‌ور شده باشد. نرمی آن‌ها کار کردن با آن‌ها را بدون آسیب رساندن دشوار می‌کرد.
«جمجمه نئاندرتال‌ها و انسان‌ها بسیار متفاوت به نظر می‌رسد. جمجمه نئاندرتال‌ها دارای برجستگی‌های بزرگ در قسمت ابرو و فاقد چانه است و وسط صورت و در نتیجه بینی‌شان برجسته‌تر است. اما چهره بازسازی‌شده شانه‌درزی نشان داد این تفاوت‌ها در واقعیت چندان آشکار نیست.
«بهتر است تصور کنیم چگونه آمیزش بین‌گونه‌ای رخ داده تا جایی که تقریباً همه انسان‌های امروزی هنوز دارای دی‌ان‌ای نئاندرتال‌ها هستند. در واقع، تحقیقات اخیر به آشکار کردن شباهت‌های زیاد بین انسان‌های خردمند و نئاندرتال‌ها کمک کرده و نشان می‌دهد چگونه نئاندرتال‌ها بر آتش، غذای پخته و خلق هنر تسلط داشتند.
مفهوم تدفین روی گل توسط نئاندرتال‌ها اخیراً با شواهدی به چالش کشیده شده که نشان می‌دهد این گرده‌ها در واقع توسط زنبورها به غار برده شدند. با این حال، بقایای یافت‌شده در این مکان، نشانه‌هایی از وجود موجوداتی همدل و تکامل‌یافته از نظر عاطفی دارد همراه با فرد ناتوانی که ظاهرا در طول زندگی خود مراقبت مداوم دریافت کرده است.
پروفسور گریم بارکِر، رهبر این کاوش می‌گوید: «نئاندرتال‌ها از زمانی که نخستین نمونه‌هایشان بیش از ۱۵۰ سال پیش پیدا شد، به اشتباه قضاوت شدند. اکتشافات جدید نشان می‌دهد نئاندرتال‌های شانه‌در در مورد مرگ و عواقب آن به شیوه‌ای فکر می‌کردند که چندان متفاوت از نزدیک‌ترین عموزاده‌های تکاملی‌شان یعنی خود ما نبوده است.»
راضیه میرزاحیدری
