خانه بهنام؛ زیبایی‌های معماری دوره قاجار در شهر تبریز
خانه بهنام یا بهنام گنجه‌ای، بنایی است که در سال‌های پایانی دوران زندیان و آغازین دوران قاجار در تبریز احداث شده است. این خانه امروزه به عنوان یکی از جاذبه‌های دیدنی تبریز محسوب می‌شود و به خاطر زیبایی و تاریخی بودنش، جذب بازدیدکنندگان بسیاری شده است.
منطقه تاریخی تبریز، دارای حدود ۳۰۰ خانه قدیمی ارزشمند است که خانه بهنام یکی از آن‌هاست. این خانه اکنون بخش اداری دانشگاه هنر اسلامی تبریز است و دارای ثبت ملی می‌باشد.
معماری این خانه بسیار زیبا و منحصر به فرد است. دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی، ساختمان‌های مختلف و تزئینات زیبایی است. از تزئینات مهم این خانه می‌توان به نقاشی‌های فرسکو و تزیینات گچی و آجری آن اشاره کرد.
دسترسی به خانه بهنام از طریق تاکسی، اتوبوس یا خودروی شخصی ممکن است و معمولا به دلیل واقع شدن در مرکز شهر، مشکلاتی برای پارکینگ وجود دارد.
به طور کلی، خانه بهنام یک نمونه زیبا از معماری سنتی ایرانی است که ارزش زیارت و بازدید دارد و یک پیشنهاد جذاب برای گردشگران و علاقمندان به معماری تاریخی می‌باشد.
کجارو نوشت: خانه بهنام یا بهنام گنجه‌ای یا “قدکی”، بنایی مربوط به سال‌های پایانی دوران زندیان و سال‌های آغازین دوران قاجار است و به‌عنوان یک خانه مسکونی در تبریز ساخته شده است.
تبریز در طول تاریخ خود با فراز و فرودهای بسیاری روبه‌رو بوده است. این شهر در دوره قاجار به شکوفایی رسید؛ به طوریکه در این دوره به‌عنوان مهم‌ترین و پیشروترین شهر ایران شناخته می‌شد. شهر تبریز به‌عنوان مرکز ولایت عهدنشین عصر قاجار و دومین شهر پررونق کشور، از لحاظ داشتن خانه‌های قدیمی، درخور توجه است. حدود ۳۰۰ خانه قدیمی ارزشمند در شهر تبریز وجود دارد که خانه بهنام یکی از آن‌ها به شمار می‌رود و امروزه به یکی از جاهای دیدنی تبریز تبدیل شده است. همراه ما باشید تا بیشتر با این خانه تاریخی آشنا شوید.
معرفی خانه بهنام
خانه بهنام یا بهنام گنجه‌ای یا قدکی بنایی مربوط به سال‌های پایانی دوران زندیان و سال‌های آغازین دوران قاجار است و به‌عنوان یک خانه مسکونی ساخته شده است. اکنون بخش اداری دانشگاه هنر اسلامی تبریز در این خانه مستقر است. در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، این خانه نوسازی و با نقاشی‌هایی تزیین شد. در بازسازی اخیر این خانه، تاکنون چند نگارگری ایرانی فرسکو کشف شده است که هم‌اکنون در حال تعمیر شدن توسط متخصصان هستند.
این اثر در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۸۵۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه بهنام کجاست؟
خانه بهنام از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی است و در تبریز، میدان ساعت، محله مقصودیه قرار دارد.(مشاهده روی نقشه)
برای دسترسی به این خانه تاریخی می‌توانید از تاکسی، اتوبوس یا خودروی شخصی استفاده کنید. همچنین با پیاده شدن در ایستگاه مترو ساعت، می‌توانید مسافت باقی‌مانده را با تاکسی یا پیاده طی کنید و به خانه بهنام برسید. در نظر داشته باشید که به‌دلیل قرارگیری خانه در مرکز شهر، ممکن است برای پارک خودرو اذیت شوید.
معماری خانه بهنام
مانند بسیاری از خانه‌های قدیمی ایرانی، این خانه دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است و شامل یک ساختمان اصلی، به‌عنوان ساختمان قشلاقی و یک ساختمان کوچک به‌عنوان ساختمان ییلاقی است. ورودی این ساختمان از کوچه مشیر دفتر و از طریق دالانی در پشت خانه قدکی صورت می‌پذیرفته است. از سردر به هشتی و از هشتی به حیاط باغچه وارد می‌شود. طنبی بزرگ شرقی- غربی است. پنجره های اروسی آن با شیشه‌های رنگی به شمال و جنوب باز می‌شود. ایوان ستوندار در جنوب طنبی رفیع و بلند است. ارتفاع ستون‌های ایوان شمالی معادل ارتفاع طنبی است. اتاق‌های گوشوار در طرفین طنبی قرار گرفته‌اند.
بیرونی آن شامل طنبی (هفت دری)، کله‌ای و اتاق است که در ضلع شمالی حیاط شکل گرفته‌اند. در طنبی ارسی دار آن که درای ایوان ستوندار با تزیینات گچی است، نقاشی‌های بسیار زیبایی بر دیواره‌ها و سقف‌ها نقش بسته است. تزیینات و نقاشی‌های موجود در طاقچه‌ها، شومینه طنبی و اتاق‌های جنبی نیز چشمگیر است. در ضلع جنوبی بیرونی نیز فضاهایی شامل تراس تابستانی با ستون‌ها، سرستون‌های گچی مقرنس کاری و نیز فضای ورودی و چند اتاق دیگر دیده می‌شود.
زیر اتاق طنبی حوضخانه است. سقف حوضخانه گنبد با کادربندی آجری و با سکوهای جانبی و حوض سنگی دارای جلوه خاصی است. تناسبات معماری، وسعت ساختمان و تنوع طاق‌ها و گنبدها در سقف زیرزمین جالب توجه است. علاوه بر تناسبات کلیه اندام‌های بنا که چشمگیر است، نمای ساختمان دارای انواع طرح‌های آجرکاری است. ظرافت اروسی‌ها، آیینه کاری و گچبری سقف ایوان و تنوع کاربندی‌های آجری، آرایش حوض و باغچه و رف‌بندی اتاق‌ها با کیفیت عالی است.
در ضلع شرقی و غربی، حیاط بیرونی به دیواره‌هایی که دارای طاق نما هستند، محدود است. اندرونی خانه در شمالی‌ترین بخش ساختمان قرار گرفته که طرفین آن را اتاق‌هایی در قسمت شرق و غرب و مشرف به حیاط اندرونی تشکیل داده‌اند. پشت‌بام اتاق‌های اندرونی به‌صورت مهتابی استفاده می‌شود. این بخش ساختمان دارای زیر زمین نیز است که اتاق‌های زیر طنبی برای نشیمن تابستانی و دیگر اتاق‌ها به‌صورت انباری و مطبخ در آن، مورد استفاده قرار می‌گرفت.
ایوان جنوبی برای نشیمن تابستان و ایوان شمالی دارای ستون‌های چوبی گچ‌اندود با سرستون‌های گچبری شده است. پیشانی ساختمان دارای گچبری و طاق نماهای طرفین ایوان جنوبی مقرنس‌کاری است. در بنای قسمت غربی که تخریب شده اصطبل، مطبخ و توالت قرار داشته است. مساحت اعیانی این ساختمان ۸۴۰ متر مربع و مساحت عرضه آن ۹۰۰ متر مربع است و منظره بیرونی آن به‌دلیل گچبری‌های هنرمندانه، نمای آجری سرخ‌گون و حوض آسمانی رنگ در وسط حیاط، خیره‌کننده است.
راضیه میرزاحیدری
