نخستین پمپ بنزین تهران: حضور مصدقی‌ها در این رویداد تاریخی
تا پیش از دهه ۱۳۰۰، شهر تهران از تاریخی برخوردار بود که اتومبیل‌ها از آنجا عبور نمی‌کردند و بزرگترین وسیله حمل و نقل دروازه‌ها بودند. اما با ورود اتومبیل‌ها و نیاز به بنزین، ساخت مخازن بنزین در شهر آغاز شد. این اتفاق به عنوان نقطه تحولی در تاریخ تهران می‌تواند مطرح شود.
شرکت‌های نفتی مانند «شرکت سهامی پرس آذ نفت» و «شرکت نفت انگلیس و ایران» نقش مهمی در فراهم کردن بنزین برای اتومبیل‌ها داشتند. اولین مخازن بنزین در نزدیکی دروازه قزوین و سپه ساخته شدند و به مردم عرضه شدند. استفاده از مخازن بنزین با لوله‌های مخصوص از تقلب در فروش بنزین جلوگیری می‌کرد.
پس از گذشت یک دهه، مخازن بنزین به پمپ‌بنزین تبدیل شدند و این پدیده نوظهور به نیاز اتومبیل‌ها پاسخ می‌داد. اولین پمپ بنزین تهران در خیابان سعدی شمالی و امیریه افتتاح شد و به موزه‌های تاریخی تبدیل شد. پمپ بنزین دروازه دولت نیز در دوران ملی شدن صنعت نفت با اتفاقات تاریخی مهمی روبرو بود.
استقبال از پمپ‌بنزین‌ها و تبدیل آنها به موزه‌های تاریخی نشان از ارزش تاریخی و فرهنگی این ساختمان‌ها دارد و به یادگاری از دوران‌های گذشته تهران محسوب می‌شوند.
همشهری آنلاین نوشت: همزمان با ورود اتومبیل به خیابان‌های پایتخت مخازن بنزین هم در برخی خیابان‌ها ساخته شد و این ماجراها را می‌توان نقطه تغییر و تحولات اساسی در تهران دانست.
حد فاصل سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ خبرهای مختلفی درباره ساخت مخازن بنزین تهران در معدود روزنامه‌های آن دوره منتشر شده که مرور آنها خالی از لطف نیست. در آن برهه، اخبار و مطالب جالبی درباره صنعت نفت در روزنامه اطلاعات چاپ می‌شد و این مطالب را دو شرکت نفتی «شرکت سهامی پرس آذ نفت» و «شرکت نفت انگلیس و ایران» تهیه می‌کردند.
علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، می‌گوید: «داستان ساخت نخستین مخازن بنزین در تهران را هم لابه‌لای خبرهای این دو شرکت نفتی می‌توان جست‌وجوکرد. چنان‌که شرکت پرس آذ نفت در دی ماه ۱۳۰۸طی اعلامیه‌ای که در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید خبر داد که در نزدیکی دروازه قزوین، میدان شاهپور (میدان وحدت اسلامی فعلی)، میدان سپه (میدان امام خمینی(ره) فعلی) و میدان شاه (میدان قیام فعلی) ۴ مخزن برای فروش بنزین به صاحبان اتومبیل ساخته شده و در دسترس عموم قرار گرفته است.»
نکته جالب این اطلاعیه، اطلاع‌رسانی درباره شیوه استفاده و کاربرد مخازن بنزین بوده است. اطلاعیه به مخاطبان توضیح داده بنزین به وسیله لوله‌های مخصوص وارد مخزن بنزین اتومبیل می‌شود و این وسیله احتمال هرگونه تقلب در فروش بنزین به مردم را به حداقل می‌رساند.
عمر مخازن بنزین که به تلمبه‌های «توری هاردل» انگلیسی و «ساتم» فرانسوی مجهز بودند به یک دهه رسید تا اینکه جایگاه بنزین یا به عبارتی پمپ‌بنزین به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور در تهران قد علم کرد تا جوابگوی نیاز انبوه اتومبیل‌هایی باشد که مثل قارچ در خیابان‌ها سبز می‌شد. علیرضا زمانی در این باره می‌گوید: «نخستین پمپ‌بنزین با شکل و شمایلی که این روزها می‌بینیم در سال ۱۳۱۹و در ابتدای خیابان سعدی شمالی ساخته شد که این روزها به موزه تبدیل شده و به‌عنوان «نخستین موزه نفت تهران» خاطرات نوستالژیک تهران‌نشین‌های قدیم را زنده نگه داشته است. البته در کتاب «تاریخچه اتومبیل در ایران» روایتی دیگر درباره راه‌اندازی نخستین پمپ بنزین در محله اعیان‌نشین امیریه نقل شده است. در این کتاب به این موضوع اشاره شده که به دلیل سکونت برخی رجال مملکتی در امیریه، نخستین پمپ بنزین در این محله راه‌اندازی شده و پمپ بنزین دروازه دولت سومین پمپ بنزین تهران بوده است. البته آنچه مسلم است تا سال ۱۳۳۰ تعداد ۱۰ پمپ‌بنزین در تهران راه‌اندازی شده و قیمت بنزین لیتری یک و نیم ریال بوده است.»
روایت‌ها درباره راه‌اندازی نخستین پمپ‌بنزین تهران متناقض است، اما بیشتر منابع تاریخی معتبر از همان پمپ‌بنزین دروازه دولت که با همکاری شرکت نفت انگلیس و ایران و با هدف ارائه فراورده‌های نفتی مثل نفت سفید، بنزین و امشی به مردم راه‌اندازی شد، به‌عنوان نخستین پمپ‌بنزین پایتخت نام می‌برند. پمپ‌بنزین دروازه دولت در دوران ملی شدن صنعت نفت شاهد اتفاقات تاریخی بود. سال ۱۳۳۰ عده‌ای از حامیان مصدق برای حمایت از قانون ملی شدن صنعت نفت به همین پمپ‌بنزین رفتند و با حذف نام شرکت نفت انگلیس، پرچم ایران را در این مکان بالا بردند. زمانی می‌گوید: «این دو پمپ بنزین تقریبا به طور همزمان در تهران ساخته شده و به طور دقیق نمی‌توان قدیمی‌ترین پمپ‌بنزین تهران را معرفی کرد، اما از آنجا که پمپ‌بنزین دروازه دولت در سال ۱۳۹۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و به موزه تبدیل شده به عنوان نخستین پمپ‌بنزین تهران معرفی می‌شود.»
راضیه میرزاحیدری
