گوسفند چهار شاخی یعقوب؛ اسرار و تاریخ یک اسطوره‌ی باستانی!
گوسفند یعقوب یک نژاد غیرمعمول و شگفت‌انگیز است که دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است. مهمترین ویژگی این گوسفند‌ها، داشتن چندین شاخ هستند که این شاخ‌ها به تعداد دو، چهار، یا حتی شش عدد ممکن است. این نژاد دارای رنگ تیره با نواحی سفید در پشم است که در اواسط قرن هفدهم در انگلستان شناخته شد و به وسعت گسترش یافت. یعقوب‌ها به عنوان گوسفند پارکی شناخته می‌شوند که بیشتر برای پشم، گوشت و پوست پرورش داده می‌شوند.
منشاء این نژاد مشخص نیست اما برخی اعتقاد دارند که این نژاد در سرزمین‌های فلسطین و مصر شکل گرفته و سپس به انگلستان و اروپا راه یافته است. آن‌ها برای قرن‌ها به عنوان یک “گوسفند بومی” نگهداری می‌شدند تا خانه‌ها و املاک زمینداران را تزئین کنند. به دلیل شباهت به نوعی جانور در قرآن کریم، گوسفند یعقوب به نامی مشهور شد.
امروزه، وضعیت حفاظتی این نژاد در کشورهای مختلف از بحرانی تا در معرض خطر اعلام شده است. اما پرورش و احیای این نژاد برای حفظ آن و جلوگیری از انقراض آن بسیار مهم است. این گوسفندان اغلب مقاوم به بیماری‌ها هستند و پشمی با کیفیت دارند که می‌توان از آن استفاده‌های مختلفی داشت.
راز بقا نوشت: گوسفند نژاد یعقوب دو ویژگی غیرمعمول گوسفند را با هم ترکیب می‌کند: اول دارای رنگ تیره با نواحی پشم سفید است و دوم اینکه بییشتر از دو شاخ دارد و چهار شاخ و شش شاخ نیز شناخته شده است. منشا این نژاد مشخص نیست. گوسفندهای چندشاخ دو رنگ در اواسط قرن هفدهم در انگلستان حضور داشتند و یک قرن بعد به طور وسیعی گسترش یافتند.
جیکوب یا یعقوب یک نژاد انگلیسی از گوسفندان اهلی است. این نژاد دو ویژگی غیرمعمول در گوسفند را با هم ترکیب می‌کند: اول دارای رنگ تیره با نواحی پشم سفید و دوم اینکه بییشتر از دو شاخ دارد که معمولاً دارای چهار شاخ است. منشا این نژاد مشخص نیست. گوسفندهای چندشاخ دو رنگ در اواسط قرن هفدهم در انگلستان حضور داشتند و یک قرن بعد به طور وسیعی گسترش یافتند.
یعقوب برای قرن‌ها به عنوان یک «گوسفند پارک» نگهداری می‌شد تا املاک بزرگ زمینداران را تزئین کند. در دوران مدرن عمدتاً برای پشم، گوشت و پوست پرورش داده می‌شود.
تاریخچه گوسفند یعقوب
منشا یعقوب مشخص نیست و چند صد سال است که در جزایر بریتانیا پرورش داده شده است. البته برخی از نوشته‌ها حکایت از این دارد که این نژاد در سرزمین‌های فلسطین و مصر منشأ دارد و سپس به انگلستان و اروپا راه یافته است. اما هنوز این به صورت رسمی تایید نشده است. گوسفند‌هایی از این نوع، کمی متفاوت از نژاد مدرن، در نقاشی‌های مربوط به سال ۱۷۶۰ در خانه تیبلی در چشایر و در ونت‌ورث وودهاوس در یورکشایر نشان داده شدند.
در خانواده تبلی (خاندان مشهور قرن ۱۹ در انگلستان)، تاریخچه این گوسفند این‌گونه معرفی شده که گوسفند دو رنگ در سال ۱۵۸۸ از یک کشتی شکسته اسپانیایی به ایرلند آمده و توسط «سر جان بیرن» در مراسم ازدواجش به انگلستان آورده شد.
در میان بسیاری از روایت‌های مربوط به نژاد‌های باستانی گوسفند دو رنگ، داستان یعقوب از کتاب سفر پیدایش نیز به چشم می‌خورد. یعقوب گوسفندان خالدار را از گله پدر همسرش (لابان) برداشت و آن‌ها را پرورش داد. به دلیل شباهت به حیوانی که در سفر پیدایش آمده، گوسفند یعقوب به خاطر شخصیت یعقوب در کتاب مقدس یعقوب در قرن بیستم به این نام مشهور شد.
در سال ۲۰۰۹، مطالعه‌ای ژنتیکی برای بررسی تاریخچه اهلی‌سازی گوسفند انجام شد و نتیجه نشان داد که گوسفند یعقوب با گوسفندان آفریقا و جنوب غربی آسیا بیشتر از سایر نژاد‌های بریتانیایی مرتبط است. برخی معتقدند که نژاد مدرن یعقوب در واقع همان است که در کتاب مقدس ذکر شده است (اگرچه شواهد ژنتیکی کمی وجود دارد) که با گسترش تمدن بشری به سمت غرب از طریق شمال آفریقا، سیسیل، اسپانیا و در نهایت انگلستان همراه بوده است. البته برخی کارشناسان نیز بر این باورند که شباهت گوسفند یعقوب در کتاب مقدس با گوسفند مدرن کنونی کاملا تصادفی است.
نژاد یعقوب در بسیاری از تاریخ‌های ثبت شده اولیه خود به عنوان «گوسفند اسپانیایی» نامیده شده است اگرچه حداقل ۳۵۰ سال است که در انگلستان پرورش داده شده است. گوسفندهای خالدار تا اواسط قرن هجدهم در انگلستان رواج یافتند. اشراف زمین‌دار بریتانیایی از یعقوب به‌عنوان گوسفند زینتی در املاک خود استفاده می‌کردند و گوسفند‌هایی را که احتمالاً این نژاد را حفظ می‌کرد، وارد می‌کردند.
در ژوئیه ۱۹۶۹ یک انجمن نژادی به نام انجمن گوسفند یعقوب تشکیل شد. «مری کاوندیش»، دوشس دِوونشایر، که گله‌ای از گوسفندان یعقوب در خانه چاتسوُرث در دربی‌شایر داشت، اولین رئیس انجمن بود. از سال ۱۹۷۲ به بعد، انجمن یک کتاب در این باره منتشر کرد.
گوسفند یعقوب برای اولین بار اوایل قرن بیستم به آمریکای شمالی صادر شد. برخی از افراد آن‌ها را از باغ وحش‌ها در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به دست آوردند، اما این نژاد تا دهه ۱۹۸۰ در آمریکا کمیاب بود.
ثبت این نژاد در سال ۱۹۸۵ آغاز شد. اولین انجمن آمریکای شمالی این نژاد، «انجمن پرورش دهندگان گوسفند یعقوب»، در سال ۱۹۸۸ تأسیس شد. یعقوب در سال ۲۰۱۶ به اسرائیل معرفی شد، زمانی که یک گله کوچک با حدود ۱۲۰ راس از کانادا به آنجا فرستاده شد. زوجی که این گوسفند را از کانادا وارد کرد معتقد بودند این نژاد همان نژاد ذکر شده در سفر پیدایش است.
وضعیت حفاظتی گوسفند یعقوب
در سال ۲۰۱۲ کل جمعیت نژاد یعقوب در بریتانیا به پایگاه داده فائو گزارش شد و تعداد ۵۶۳۸ ثبت شد. از این تعداد ۲۳۴۹ راس میش مولد بودند. در سال ۲۰۱۷، «انجمن احیای نژاد‌های کمیاب» ژاکوب را در رده ۶ (نژاد‌های بومی دیگر بریتانیا) فهرست نظارتی خود قرار داد. رده‌های ۱ تا ۵ برای درجات مختلف خطر انقراض هستند و دسته ۶ برای نژاد‌هایی است که بیش از ۳۰۰۰ ماده پرورش دهنده در کتاب دام ثبت شده است.
تعداد کمی از یعقوب‌ها از چهار کشور دیگر گزارش شده است: جمهوری چک، آلمان، هلند و ایالات متحده. وضعیت حفاظتی این نژاد در این کشور‌ها از بحرانی تا در معرض خطر طبقه‌بندی شده است.
ویژگی ظاهری گوسفند یعقوب
یعقوب گوسفندی کوچک و چند شاخ است که از نظر ظاهری شبیه بز است. با این حال، این تنها نژادی نیست که می‌تواند فرزندان چند شاخ یا دورنگ تولید کند. سایر نژاد‌های پلی‌سرات یا چندشاخ شامل هبرید اسکاتلندی، ایسلندی، مانکس لوگتان و ناواهو – چورو، و سایر نژاد‌های دو رنگ یا پیه‌بلند شامل گوسفند فنلاندی، گوسفند شت‌لند و کوتوله غرب آفریقا هستند.
قوچ‌های بالغ (نر) حدود ۵۴ تا ۸۲ کیلوگرم وزن دارند، در حالی که میش‌ها (ماده ها) حدود ۳۶ تا ۵۴ کیلوگرم وزن دارند. قاب بدن بلند است، با پشتی صاف و قفسه‌ای که به سمت پایه دم متمایل می‌شود. قوچ‌ها دارای کیسه بیضه‌های کوتاه بدون پشم هستند که بیضه‌ها را نسبت به نژاد‌های امروزی نزدیک‌تر به بدن نگه می‌دارد، در حالی که میش‌ها پستان‌های کوچک بدون پشم دارند که نسبت به نژاد‌های امروزی به بدن نزدیک‌تر هستند. سر این نژاد باریک و مثلثی شکل است و در در جلوی شاخ و روی گونه‌ها بدون پشم است.
دم گوسفند یعقوب دراز و پشمی است و اگر لنگر نگرفته باشد، تقریباً تا ساق پا امتداد می‌یابد. صاحبان گوسفند یعقوب معمولاً دم را حتی برای گوسفندهای بازاری می‌برند، و تنها چند سانتیمتر برای پوشاندن مقعد و فرج باقی می‌گذارند. پا‌ها با طول متوسط، باریک و در زیر زانو بدون پشم و ترجیحا سفید با یا بدون لکه‌های رنگی هستند. سم‌ها سیاه یا راه راه هستند. گوسفند یعقوب یک لاشه لاغر با چربی خارجی کمی دارد و در مقایسه با نژاد‌های بهبودیافته تر، گوشتی با بازدهی بالا تولید می‌کنند.
شاخ یعقوب؛ ویژگی متمایز کننده این نژاد
متمایزترین ویژگی‌های یعقوب چهار شاخ آنهاست، اگرچه ممکن است تعداد آن‌ها دو یا شش شاخ باشد. هر دو جنس همیشه شاخدار هستند و قوچ‌ها شاخ‌های بزرگتر و چشمگیرتری دارند. قوچ‌های دو شاخ به طور معمول دارای شاخ‌های افقی منحنی هستند. قوچ‌های چهار شاخ دارای دو شاخ مرکزی عمودی هستند که ممکن است ۶۱ سانتی متر یا بیشتر طول داشته باشند و دو شاخ جانبی کوچکتر که در امتداد دو طرف سر رشد می‌کنند.
شاخ‌های میش از نظر قطر کوچکتر و از نظر طول کوتاه‌تر و ظریف‌تر از شاخ قوچ به نظر می‌رسند. یعقوب‌های بریتانیایی اغلب دو شاخ دارند، در حالی که یعقوب‌های آمریکایی اغلب پلی سرات یا چند شاخ هستند. گوسفندان یعقوب بدون شاخ ثبت نمی‌شوند، زیرا این صفت نشانه‌ای از یک تلاقی در گذشته در نظر گرفته می‌شود و به این ترتیب چیزی به نام یعقوب اصیل بدون شاخ وجود ندارد.
شاخ‌ها معمولا سیاه هستند، اما ممکن است راه راه سیاه و سفید باشند. شاخ‌های سفید نامطلوب هستند. در حالت ایده آل، شاخ‌ها صاف و متعادل هستند، به شدت به جمجمه متصل می‌شوند و به گونه‌ای رشد می‌کنند که مانع بینایی یا توانایی چرای حیوان نشود.
قوچ‌ها شاخ‌های بزرگتری نسبت به میش دارند. هر دو شاخ در گوسفند دو شاخ و شاخ پشتی در حیوانات چهار شاخ به شکل مارپیچی رشد می‌کند. مجموعه شاخ‌های جلویی معمولاً به سمت بالا و بیرون امتداد می‌یابند، در حالی که مجموعه شاخ‌های پشتی به سمت پایین در امتداد سر و گردن پیچیده می‌شوند. در حیوانات چند شاخ یک شکاف گوشتی بین دو جفت شاخ وجود دارد. شاخ‌های جزئی یا تغییر شکل یافته که محکم به جمجمه چسبیده نیستند نامطلوب در نظر گرفته می‌شوند.
نشانه‌های خاص گوسفند یعقوب
هر نژاد یعقوب دارای علائم مشخصی است که گله‌دار را قادر می‌سازد تا گوسفندان خاص را از راه دور شناسایی کند. صفات رنگی مطلوب شامل گوسفندی است که تقریباً ۶۰ درصد سفید است و ۴۰ درصد باقیمانده شامل یک الگوی تصادفی از لکه‌های سیاه یا یاسی (خاکستری مایل به قهوه ای) است. پوست زیر پشم سفید صورتی است، در حالی که پوست زیر لکه‌های رنگی رنگدانه‌های تیره دارد. هر دو قوچ و میش نشانه‌های سیاه رنگی دارند که برخی از آن‌ها مختص نژاد و برخی تصادفی هستند.
نشانه‌های مخصوص نژاد شامل لکه‌های بزرگ و متقارن تیره است که گوش‌ها، چشم‌ها و گونه‌ها را در بر می‌گیرد و یک شنل تیره روی قسمت پشتی گردن و شانه‌ها وجود دارد. صورت باید لکه سفیدی داشته باشد که از فرق سر تا پوزه امتداد دارد. خود پوزه باید تیره باشد. چهره کلاسیک یعقوب اغلب به عنوان «صورت گورکنی» نامیده می‌شود، که شامل گونه‌ها و پوزه‌های سیاه با لکه‌های سفیدی است که از جلوی صورت می‌گذرد. علاوه بر این نشانه‌ها، لکه‌های تصادفی ممکن است در بقیه بدن و پا‌ها ایجاد شوند. رنگ یاسی به دلیل یک نوع مغلوب ژن MLPH ایجاد می‌شود.
بیماری‌های شایع گوسفند نژاد یعقوب
به گزارش راز بقا؛ چندین بیماری نادر یا غیر معمول در گوسفند یعقوب شناسایی شده است. وضعیتی که به عنوان «پلک شکافته» شناخته می‌شود یک نقص مادرزادی مشترک در چندین نژاد بریتانیایی چند شاخ است و از نظر ژنتیکی با ویژگی چند شاخ بودن آن‌ها مرتبط است.
در موارد خفیف، پلک یک «شکاف» را نشان می‌دهد، اما بینایی را مختل نمی‌کند و باعث ناراحتی نمی‌شود. موارد شدید (درجه ۳ یا بالاتر) منجر به جدا شدن کامل پلک فوقانی در قسمت وسط پلک می‌شود.
در سال ۱۹۹۴، شکل غیرمعمولی از «دیسپلازی کندیل اکسیپیتال» نامتقارن در دو بره یعقوب یافت شد. برخی بر این عقیده‌اند که این بیماری نیز مربوط به چند شاخ بودن آنهاست. در سال ۲۰۰۸، محققان در تگزاس کمبود «هگزوسامینیداز A» را که در انسان به نام بیماری «تای‌ساکس» شناخته می‌شود، در چهار بره ژاکوب شناسایی کردند. آزمایشات بعدی حدود ۵۰ ناقل این نقص ژنتیکی را در بین یعقوب‌ها در ایالات متحده پیدا کرد. این کشف امید به یافتن راهی برای درمان موثر این نقص ژنتیکی در انسان را فراهم می‌کند.
پرورش گوسفند یعقوب
به گزارش راز بقا، گوسفند یعقوب به طور کلی به عنوان یک نژاد «بهبود نیافته» یا «وارث» در نظر گرفته می‌شود. این گونه نژاد‌ها اغلب قرن‌ها برای جفت گیری در بین خود رها شده اند و بنابراین وحشی بودن و ویژگی‌های فیزیکی اصلی خود را حفظ می‌کنند. دامداران آمریکایی، یعقوب را به جز برای ویژگی‌های پشم گوسفند، در معرض تلاقی گسترده یا پرورش انتخابی یا به تعبیری اصلاح نژادی قرار نداده اند. مانند سایر نژاد‌های اصلاح نشده، تنوع قابل توجهی در میان حیوانات یک گله در نژاد آمریکایی وجود دارد.
در مقابل، یعقوب بریتانیایی برای بهره‌وری بیشتر گوشت انتخاب شده است، بنابراین تمایل دارد بزرگتر، سنگین‌تر و ظاهر یکنواخت تری داشته باشد. در نتیجه، یعقوب آمریکایی تقریباً تمام خصوصیات فنوتیپی اولیه اجداد دنیای قدیم خود را حفظ کرده در حالی که همتای بریتانیایی آن بسیاری از ویژگی‌های فیزیکی بهبود نیافته خود را از طریق اصلاح نژادی و انتخابی از دست داده است. بنابراین، یعقوب بریتانیایی در نتیجه انتخاب مصنوعی از یعقوب آمریکایی جدا شده و را خود را به سمت دیگری در پیش گرفته است.
یعقوب‌ها معمولاً جانورانی سرسخت و با مقاومت طبیعی بالا در برابر انگل‌ها و مشکلات سم هستند. این نژاد رفتار جمعی زیادی از خود نشان نمی‌دهد. آن‌ها اگر به مردم عادت نداشته باشند می‌توانند بداخلاق باشند، اگرچه با دست زدن روزانه آن‌ها رام می‌شوند و حیوانات خانگی خوبی می‌شوند.
آن‌ها در برابر دمای شدید به پناهگاه نیاز دارند، اما پناهگاه آن‌ها می‌تواند باز و ساده باشد. آن‌ها در گرما و سرمای شدید رشد می‌کنند و قابلیت‌های علوفه جویی خوب یا عالی دارند. همچنین یعقوب می‌توانند تغذیه کافی را حتی در شرایط نامناسب غذایی، تضمین کنند.
میش‌های یعقوب به دلیل دم‌بری پایین و آناتومی به طور کلی بهبود نیافته، به طور گسترده‌ای به آسان زایی معروف هستند. یعقوب‌ها پرورش دهندگان فصلی هستند. آن‌ها در اولین پاییز پس از تولد شروع به گردش کردن می‌کنند و اغلب اولین بره میش تک و تنهاست.
میش‌ها در حاملگی‌های بعدی معمولاً یک یا دو بره در بهار به دنیا می‌آورند و زایمان سه قلو در بین آن‌ها غیرعادی نیست. بره‌ها لکه بینی و ویژگی‌های شاخ خود را در بدو تولد نشان می‌دهند و جوانه‌های شاخ در بره‌های نر به راحتی نمایان می‌شوند.
بره‌ها ممکن است در دو ماهگی از شیر گرفته شوند، اما بسیاری از گله‌دار‌ها بره‌ها را جدا نمی‌کنند و به میش اجازه می‌دهند که بره را در حدود ۴ ماهگی از شیر بگیرد. میش‌های یعقوب به طور غریزی مادرانی خوب هستند و از بره‌های خود به خوبی محافظت می‌کنند. آن‌ها به دلیل سهولت بره زایی و غرایز قوی مادری در گله‌های تجاری در انگلستان گنجانده شده اند.
موارد استفاده گوسفند نژاد یعقوب
گوسفندهای یعقوب سالی یک بار و اغلب در بهار پشم‌چینی می‌شوند. میانگین وزن پشم گوسفند ۲ تا ۲.۵ کیلوگرم است. پشم متوسط تا درشت است. طول الیاف‌ها حدود ۸-۱۵ سانتی متر و قطر الیاف حدود ۳۲-۳۴ میکرون است. به طور کلی، پشم گوسفندان سبک، نرم، فنری و باز، با کمی لانولین (چربی) است. در برخی از گوسفند‌ها (به ویژه یعقوب بریتانیایی که پشم‌های متراکمتری دارند)، پشم سیاه از پشم سفید بلندتر یا کوتاه‌تر می‌شود. به آن «پشم لحافی» می‌گویند و از صفات نامطلوب پشم است.
در حالی که دیگر گوسفندان چند شاخ بریتانیایی و اروپای شمالی دارای پوشش داخلی ظریف و پوشش بیرونی درشت و بلندتر هستند، یعقوب‌ها دارای پشم گوسفند متوسط و بدون پوشش بیرونی هستند. بره‌ها از خطوط ابتدایی‌تر با پوششی از موی محافظ متولد می‌شوند که در برابر باران و سرما از آن‌ها محافظت می‌کند. این پوشش هنگام تولد در ۳ تا ۶ ماهگی می‌ریزد.
برخی از گوسفندان ممکن است در فصل بهار دچار ریزش طبیعی پشم به ویژه در اطراف گردن و شانه‌ها شود. پشم با درجه متوسط و ریز دارای درخشندگی بالایی است، و بسیار مورد توجه است. رنگ‌ها ممکن است پس از پشم‌چینی و قبل از چرخاندن از هم جدا شوند یا ترکیب شوند تا سایه‌های مختلفی از نخ از یک پشم گوسفند تولید شود، از تقریباً سفید تا تقریباً سیاه. پوست گوسفند دباغی شده یعقوب نیز قیمت بالایی در بازار دارد.
