جشن خرداد: اعیان باستانی ایرانیان در جشن آب و باروری
جشن خردادگان به عنوان یکی از جشن‌های مهم و خاص ایران باستان شناخته می‌شود. این جشن در ششمین روز از ماه سوم سال (خرداد) برگزار می‌شد تا به ایزد “خرداد”، ناظر بر آب، باران، باروری و حاصلخیزی زمین، احترام بپردازند. در این روز، مردم از آب به عنوان عنصر حیاتی و آبروی زمین استفاده می‌کردند.
روز خردادگان با فراگیری در اساطیر و باورهای ایران باستان، اهمیت‌هایی از قبیل آغاز فصل گرما و ترقی فصل جدید را به ارمغان می‌آورد. مردم در این روز با تزئین گل‌ها و سبزی‌ها، شادابی و رونق طبیعی فصل جدید را جشن می‌گرفتند. از دعا و نیایش برای برکت و فراوانی آب و حاصلخیزی زمین بهره می‌بردند.
جشن خردادگان همچنین نماد وحدت و همبستگی مردم ایران باستان بود. از اقشار مختلف جامعه در کنار هم جمع می‌شدند، به رقص و آواز می‌پرداختند و از نعمت‌های الهی شکرگزاری می‌کردند. این جشن به آنها امید و انگیزه می‌داد تا در مواجهه با چالش‌ها و سختی‌های زندگی، پایداری و استقامت داشته باشند.
تک فان- در میان جشن‌های رنگارنگ و متنوع ایران باستان، “خردادگان” جایگاه ویژه‌ای داشت. این جشن در ششمین روز از ماه سوم سال (خرداد) برگزار می‌شد و به پاسداشت ایزد “خرداد” و به عنوان جشن آب، سرسبزی و شادابی، نقشی مهم در زندگی و فرهنگ مردم آن دوران ایفا می‌کرد.
به گزارش تک فان، در گاه شماری ایران باستان، هر روز و هر ماه نام مختص خودش را داشته است. در این تقویم نام ماه‌ها به نام ایزدان زرتشتی بود و بدین ترتیب اسامی دوازده‌گانه ماه‌ها با نام 12 روز، مشترک می‌شد. برای مثل فروردین نام اولین ماه سال و آغاز بهار است در حالی که روز نوزدهم هر ماه از سال نیز فروردین نامیده می‌شد. یا اردیبهشت، دومین ماه از سال و سومین روز از هر ماه به‌شمار می‌رفته است. بنابراین هر وقت نام روز و نام ماه منطبق می‌شد، ایرانیان آن روز را جشن می‌گرفتند.
در کتاب ارزشمند برهان قاطع آمده است: «خرداد نام روز ششم از هر ماه شمسی را گویند. و در خرداد روز از خرداد ماه که نام ماه و روز با هم موافق باشد، پارسیان آن روز را جشن و عید نمایند و آن را جشن خردادگان نامند. نیک است در این روز، طلب حاجات و زن خواستن.» پس به خوبی می توان فهمید که ششم خرداد ماه هر سال شمسی در واقع خرداد نام دارد و ایرانیان باستان این روز را بخاطر تطابق نام ماه و روز جشن می گرفتند.
ریشه روز خردادگان:
ریشه روز خردادگان را می‌توان در اسطوره‌ها و باورهای ایران باستان جستجو کرد. در این باورها، “خرداد” ایزدی بود که بر آب، باران، باروری و حاصلخیزی زمین نظارت داشت. او همچنین به عنوان ایزد خرد و دانایی شناخته می‌شد.
مردم ایران باستان معتقد بودند که خرداد نقشی اساسی در حفظ نظم و تعادل جهان دارد. آنها با برگزاری جشن خردادگان، به این ایزد بزرگ ادای احترام می‌کردند و از او برای بارش باران، حاصلخیزی زمین و برکت در زندگیشان طلب یاری می‌کردند.
برخی از منابع تاریخی به ریشه‌های کهن‌تر روز خردادگان نیز اشاره می‌کنند:
در اوستا: در اوستا، از “خرداد” به عنوان یکی از امشاسپندان (ایزدان بزرگ) یاد شده است. امشاسپندان در باورهای زرتشتی، تجلی اهورامزدا در جهان هستی هستند.در متون پهلوی: در متون پهلوی، از “خرداد” به عنوان ایزدی یاد شده که بر آب، باران، باروری و حاصلخیزی زمین نظارت دارد. همچنین در این متون، به جشن خردادگان به عنوان جشنی برای پاسداشت این ایزد اشاره شده است.
با توجه به این منابع، می‌توان گفت که ریشه روز خردادگان به باورها و اسطوره‌های کهن ایرانیان در مورد آب، باران، باروری و حاصلخیزی زمین باز می‌گردد. این جشن در طول تاریخ ایران باستان، نقشی مهم در زندگی مردم و فرهنگ آنها ایفا می‌کرد.
آداب و رسوم جشن خردادگان:
جشن خردادگان در سراسر ایران باستان با شور و شادی برگزار می‌شد. مردم به کنار رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها می‌رفتند و با گل‌ها و سبزه‌ها آنها را تزئین می‌کردند. آنها همچنین با خواندن اوستا و نیایش اهورامزدا، از ایزد خرداد برای بارش باران و حاصلخیزی زمین طلب برکت می‌کردند.
برخی از آداب و رسوم رایج در روز خردادگان عبارت بودند از:
گل‌افشانی: مردم با گل‌های رنگارنگ به کنار رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها می‌رفتند و آنها را تزئین می‌کردند.قربانی کردن: برخی از مردم حیواناتی مانند گوسفند و مرغ را قربانی می‌کردند و گوشت آنها را بین فقرا تقسیم می‌کردند.آتش‌افروزی: در شب خردادگان، مردم در خانه‌های خود یا در مکان‌های عمومی آتش روشن می‌کردند و از روی آن می‌پریدند.رقص و آواز: مردم در این روز به رقص و آواز می‌پرداختند و از شادی و سرسبزی طبیعت لذت می‌بردند.سفره هفت‌سین: برخی از مردم در روز خردادگان سفره هفت‌سین می‌انداختند و از سبزی‌ها و میوه‌های نو فصل به عنوان تبرک استفاده می‌کردند.
چرا ایرانیان باستان روز خردادگان را به عنوان جشن آب برگزار می‌کردند؟
دلایل متعددی برای اینکه ایرانیان باستان روز خردادگان را به عنوان جشن آب برگزار می‌کردند وجود دارد:
اهمیت آب در زندگی: آب در ایران باستان، مانند بسیاری از نقاط دیگر جهان، از اهمیت حیاتی برخوردار بود. کشاورزی، دامداری و زندگی روزمره مردم به طور کامل به آب وابسته بود. از این رو، ایرانیان باستان به پاسداشت این عنصر حیاتی، جشنی به نام خردادگان را برگزار می‌کردند.
نقش ایزد خرداد: همانطور که قبلاً ذکر شد، “خرداد” ایزدی بود که در باورهای ایران باستان بر آب، باران، باروری و حاصلخیزی زمین نظارت داشت. مردم با برگزاری جشن خردادگان، به این ایزد بزرگ ادای احترام می‌کردند و از او برای بارش باران، حاصلخیزی زمین و برکت در زندگیشان طلب یاری می‌کردند.
آغاز فصل گرما: روز خردادگان مصادف با اوایل فصل گرما بود. در این زمان، ذخیره آب در بسیاری از مناطق رو به پایان بود و مردم نگران خشکسالی و کمبود آب بودند. جشن خردادگان فرصتی بود تا مردم با دعا و نیایش، از ایزد خرداد برای بارش باران و فراوانی آب طلب یاری کنند.
ترویج صلح و دوستی: جشن خردادگان به عنوان جشنی برای صلح و دوستی نیز شناخته می‌شد. در این روز، مردم به کنار رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها می‌رفتند و با گل‌ها و سبزه‌ها آنها را تزئین می‌کردند. آنها همچنین با خواندن اوستا و نیایش اهورامزدا، از یکدیگر طلب بخشش می‌کردند و با صلح و صفا در کنار هم به جشن و پایکوبی می‌پرداختند.
در مجموع، می‌توان گفت که روز خردادگان در ایران باستان، جشنی برای پاسداشت آب، ایزد خرداد، آغاز فصل گرما، صلح و دوستی بود. این جشن نقشی مهم در زندگی مردم و فرهنگ آنها ایفا می‌کرد و به آنها امید و انگیزه برای ادامه زندگی در شرایط سخت و طاقت‌فرسای آن زمان می‌داد.
اهمیت جشن خردادگان:
جشن خردادگان در ایران باستان از اهمیت زیادی برخوردار بود. این جشن به مردم فرصتی می‌داد تا از نعمت‌های الهی مانند آب، باران و حاصلخیزی زمین سپاسگزاری کنند و برای برکت و شادابی در زندگی خود دعا کنند.
همچنین، این جشن به عنوان نمادی از وحدت و همبستگی مردم ایران باستان شناخته می‌شد. در این روز، مردم از اقشار مختلف جامعه در کنار هم جمع می‌شدند و به جشن و پایکوبی می‌پرداختند.
