تفال به حافظ: روز یاری و داوری در دنیای فلک
حافظ در این غزل به تأمل در باورهای کهن و ارزش‌های فرهنگی مردم اشاره می‌کند. وی توصیه می‌کند که انسان‌ها همیشه از تجربیات خود و یادگیری‌های زندگی بهره بگیرند و از حکمت و عبرت آثار ادبی استفاده کنند. حافظ در این بیت‌ها تأکید دارد که خداوند همواره کسانی را که از پای افتاده‌اند، دستگیری می‌کند و از انسان‌ها می‌خواهد که به دیگران کمک کنند و دست افتادگان را بگیرند. او تاکید دارد که نباید از فقر و قناعت ناخوشحالی برآید، بلکه باید از آن به عنوان یک گنج قدرتمند استفاده کرد. در پایان، عبارت “نیل مراد” به معنای مقصود و توجه به اهداف و آرزوهای خود شمرده می‌شود و حافظ به اهمیت تلاش و همت برای رسیدن به اهداف توأم با توکل بر اراده الهی اشاره می‌کند.
فرارو- فال گرفتن از آثار ادبی، از باورهای کهن این مرز و بوم است. در گذر زمان ساکنان این خاک به ادیبانی که گمان می‌بردند بهره‌ای از کلام حق دارند رجوع می‌شد. با این حال، اما در گذر زمان تنها تفال به حافظ در فرهنگ عامیانه ما باقی مانده است.
خوش کرد یاوری فلکت روز داوری
تا شکر، چون کنی و چه شکرانه آوری
آن کس که اوفتاد خدایش گرفت دست
گو بر تو باد تا غم افتادگان خوری
در کوی عشق شوکت شاهی نمی‌خرند
اقرار بندگی کن و اظهار چاکری
ساقی به مژدگانی عیش از درم درآی
تا یک دم از دلم غم دنیا به دربری
در شاهراه جاه و بزرگی خطر بسیست
آن به کز این گریوه سبکبار بگذری
سلطان و فکر لشکر و سودای تاج و گنج
درویش و امن خاطر و کنج قلندری
یک حرف صوفیانه بگویم اجازت است
ای نور دیده صلح به از جنگ و داوری
نیل مراد بر حسب فکر و همت است
از شاه نذر خیر و ز توفیق یاوری
حافظ غبار فقر و قناعت ز رخ مشوی
کاین خاک بهتر از عمل کیمیاگری
شرح لغت: نیل مراد: مقصود.
تفسیر عرفانی:
۱- حضرت حافظ در بیت‌های سوم و چهارم می‌فرماید:
کسی که از پای افتاده باشد، خداوند دستگیر او می‌شود. پس بر اوست که دست دیگران و فقرا را بگیرد و کمک کند.
*ای ساقی، مژده خوشدلی برسان و برای گرفتن مژدگانی از در وارد شو تا یک لحظه اندوه را از دل من ببری.
حال خود باید نیت خود را تفسیر نمایید.
۲- در زندگی چیزی کم ندارید یا لااقل از هر حیث از دیگران چیزی کمتر ندارید. خداوند نعمات زیادی به خانواده شما داده است تا ببیند آیا املا یا استدراج یا ابتلا کدامیک را مد نظر خواهید داشت و چگونه با دیگران رفتار خواهید کرد.
تعبیر غزل:
در آن لحظه که از پای افتاده بودی و از همه جا ناامید بودی، خداوند دست تو را گرفت و یاریت فرمود. اکنون وقت آن رسیده که به شکرانه‌ی این لطف الهی تو نیز دست افتادگان را بگیری و به آن‌ها کمک کنی. از زیاده خواهی بپرهیز چرا که مال زیاد رنج بسیار نیز به دنبال خواهد داشت و بدان که قناعت بزرگترین گنج است.
