رازهای پشت پرده زندگی در مصر باستان، از دیدگاه کاتبان
این مقاله تحقیقی جذاب درباره نقش کاتبان در مصر باستان و تأثیرگذاری شغل کتابت بر اسکلت مردانی که این وظیفه را داشتند است. از طریق بررسی اسکلت ۶۹ مرد کاتب در گورستان ابوسیر، محققان متوجه شدند که این افراد بیشتر از دیگران دچار فرسودگی‌های مفصلی شده بودند، که احتمالا ناشی از موقعیت نشسته طولانی‌مدت آن‌ها برای نوشتن بوده است.
این تحقیق نشان می‌دهد که کاتبان در اجرای وظایفشان با موقعیت‌های خاص نشسته یا زانو زده برای خط‌زنی ساعات زیادی را سپری می‌کردند که باعث فرسودگی آسیب‌های مفصلی در بدنشان می‌شده است. این تحقیقات نشان می‌دهد که شغل کاتبی در مصر باستان چقدر ارزشمند و ضروری بوده و نقش بزرگی در جامعه داشته است.
از طرفی، محققان به تأثیرگذاری شغل کاتب در فرسودگی مفاصل فک نیز پرداخته‌اند و تأکید کرده‌اند که نوشتن برای مدت‌های طولانی می‌تواند عوارض جانبی ناگواری بر روی سلامتی بدن داشته باشد. این تحقیقات نشان می‌دهند که بررسی موقعیت‌های نشسته یا زانو زده برای انجام کارهای روزمره می‌تواند به پیدا کردن راهکارهای جلوگیری از مشکلات مفصلی کمک کند.
به طور کلی، این تحقیقات جدید نشان می‌دهند که شغل کتابت بر اسکلت مردانی که در مصر باستان این وظیفه را انجام می‌دادند، چه تأثیراتی بر روی سلامت آن‌ها داشته و چگونه شکل زندگی و سلامت آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌داده است.
تک فان-شاید به نظر برسد اجرای وظایف اداری در مصر باستان چندان به نیروی فیزیکی نیاز نداشته، اما تحقیق جدیدی از چگونگی اثرگذاری شغل کتابت بر اسکلت مردانی پرده برداشته است که موقعیتی برگزیده در این جامعه داشتند.
به گزارش تک فان، بر طبق نویسندگان این مطالعه که نتایج تحقیقات آن در نشریه گزارش‌های علمی منتشر شده است، کاتبان مردانی از طبقه عالی جامعه مصر با توانایی نوشتن بودند که فقط 1درصد از جمعیت را تشکیل می‌دادند.
اما وظیفه آن‌ها تکرارشونده بود. امروز کارکنان ادارات به دنبال صندلی‌هایی مطابق با اصول ارگونومی هستند تا ساعات طولانی به دلیل پشت‌میز نشستن اذیت نشوند. نویسندگان می‌گویند که مردان مصری یکی از همین مناصب را داشتند که برایشان حاوی خطرات شغلی بوده است.
محققان اسکلت 69مرد را که بین سال‌های 2700 تا 2180 ق.م در گورستان ابوسیر در مصر دفن شده بودند را بررسی کردند. از این میان 30مرد کاتب بودند زیرا روی مقبره‌شان به این نکته اشاره شده بود و اسکلت‌هایشان نسبت به بقایای دیگران، تغییرات مفصلی پیش‌رونده بیش‌تری را در برخی از نواحی خاص بدن نشان می‌داد. این یافته‌ها پنجره‌ای تازه به روی چگونگی شغل کتابت در مصر باستان در طی هزاره سوم ق.م می‌گشاید.
چطور کاتب می‌شدند
ورونیکا دولیکوا، یکی از نویسندگان این پژوهش، می‌گوید، بقایایی که در این پژوهش تجزیه و تحلیل شدند به مردانی تعلق داشتند که در اوج مصر باستان در طی پادشاهی قدیم یا در دوران سازندگان هرم زندگی می‌کردند. تاریخچه آن دوران نشان می‌دهد که پسرانی که به خانواده‌های برگزیده تعلق داشتند در درباره تحصیل می‌کردند.
دولیکوا می گوید: «این نوجوانان از سنین بسیار کم انتخاب می‌شدند تا در مناصب برای امور اداری آموزش ببیند و آموزش های لازم برای این شغل‌ها را دریافت می‌کردند. آن‌ها سپس در سلسله‌مراتب ادارات جای می‌گرفتند.»
در آن دوران سواد بسیار نوپا بود. نیازی نبود که جمعیت مصر که اغلب کشاورز بودند سواد خواندن و نوشتن داشته باشند. موقعیت کاری مصریان باستان تفاوتی با موقعیت مناصب دولتی امروزی نداشت.
دولیکوا می‌گوید: «این افراد برگزیدگان عصر خودشان بودند و ستون فقرات دولت را تشکیل می‌دادند. افراد باسواد در ادارات مهم دولتی مثل خزانه‌داری، کشاورزی و اسناد درباری کار می‌کردند. آن‌ها همچنین نقش مهمی در گردآوری مالیات در فرقه‌ها معابد در مجموعه‌های هرمی سلطنتی ایفا می‌کردند.»
نقش کاتبان در مصر باستان اهمیت داشت اما اسنادی که آن‌ها برجای گذاشتند از این هم مهم‌تر است. «مصریان باستان هر چیزی را ثبت می‌کردند که در بایگانی نگه‌داری می‌شد. این بایگانی‌ها امروز گنج‌های واقعی هستند. از روی همین تاریخچه‌هاست که ما درباره عملکرد معابد، خدماتی که در معابد عرضه می شد، حقوقی که دریافت می‌کردند، مبلمانی که استفاده می‌کردند و…اطلاعات کسب می‌کنیم.»
سرنخ‌های اسکلتی
پترا هاولیکوا، مردم‌شناس در موزه ملی پراگ، 20سال است که روی نشانه‌های استخوانی که بر اثر فعالیت ایجاد می‌شود، تحقیق می‌کند.
زمانی که هاولیکوا به بقایای یافت شده در ابوسیر نظر انداخت نمونه‌هایی از علائم فشار را روی ستون فقرات در ناحیه گردن مشاهده کرد. او تشخیص داد که ممکن است بین فرسودگی اسکلتی در این مردان و شغلی که داشتند ارتباط وجود داشته باشد.
نخستین اسکلت‌های متعلق به پادشاهی قدیم در سال 1967 در ابوسیر پیدا شدند اما ده‌ها سال طول کشید تا اسکلت‌های دیگر پیدا شوند. محققان تغییرات مفاصل استخوان‌های کاتبان را در سال 2009 شروع کردند. اما ده‌ها سال طول کشید تا بقایای بیش‌تری برای مطالعات بیشتر و جامع‌تر جمع‌آوری شود.
محققان در طی تحقیقات‌شان کشف کردند که کاتبان بیشتر از سایرین دچار آتروز مفصلی، بیماری‌ای که در طی زمان باعث فرسودگی بافت مفاصل می‌شود، شده بودند.
این تغییرات در مفاصل اتصال‌دهنده فک پایین به جمجمه، استخوان ترقوه سمت راست، بالای بازوی دست راست که به شانه وصل می‌شد، قسمت انتهایی ران، استخوان‌های شست راست و تمام ستون فقرات مشاهده شد.
تغییرات قابل توجه دیگری، مثل قسمت مسطح استخوان روی بخش پایینی قوزک سمت راست و تورفتگی در هر دو کشکک زانو مشاهده شد.
بیشتر این تغییرات استخوانی را می‌توان در شکل بدن کاتبان در حین انجام وظیفه مشاهده کرد. این اشکال روی مقبره آن‌ها یا دیواره‌های مقبره‌ها حکاکی شده است. کاتبان یا می‌ایستادند یا زانو می‌زدند یا طوری می‌نشستند که زانوها روی هم ضربدری می‌شد و این وضعیت ساعات طولانی ادامه داشت. اگر با زانوهای ضربدری می‌نشتند، دامن پهن‌شده‌تان به مثابه میز عمل می‌کرد. در این وضعیت، که سر رو به جلو خم بود و بازوها هیچ حمایتی نداشتند و استخوان ستون فقرات در حال فلکس بود، آن‌ها ساعت‌ها باقی می‌ماندند.
اما تغییرات در ناحیه زانوها، لگن و قوزک پا نیز به موقعیت‌های اسکوات یا قوز کرده در بسیاری از کاتبان ارجاع می‌دهد. احتمالا کاتبان طوری می‌نشستند که پای چپ‌شان به حالت زانو زده قرار می‌گرفته یا پای راست‌شان خم می‌شده و زانو به سمت جلو اشاره داشته داشته است.
شگفتی مفصل فک
کاتبان همچنین انتهای نی‌ای که با آن می‌نوشتند را می‌جویدند تا سری مانند برس ایجاد شود. جویدن علت فرسودگی فک را توضیح می‌دهد. نوشتن برای مدت‌های طولانی علت فرسودگی شست دست را نیز توضیح می‌دهد. محققان از پیدا کردن فرسایش در نواحی تحتاتی بدن شگفت‌زده نشدند زیرا در جمعیت باستانی مصر زانو زدن و نشستن با زانوهای ضربدری به مدت طولانی رایج بود اما فرسودگی در ناحیه فک برایشان غیرمنتظره بود.
آن‌ها نوشته‌اند: «بزرگ‌ترین شگفتی این تحقیق، بار زیادی بود که روی مفاصل فک یک کاتب وارد آمده بود. در ابتدای کار حتی حدس هم نزده بودیم زیرا صرفا روی اسکلت بدن متمرکز بودیم.»
عاطفه رضوان نیا
