چهرۀ مریخی؛ ماجرای عکسی که ذهن‌ها را به سمت «تمدن‌های بیگانه» برد
فرادید نوشت: زمانی که در مأموریت فضاپیمای وایکینگ ۱ در سال ۱۹۷۶ عکس‌هایی از سطح مریخ گرفته شد، تصویر یک «چهره انسانی» در منطقه سیدونیای سیاره سرخ، توجه و حیرت عمومی را به دنبال داشت. برخی از مردم از خود می‌پرسیدند آیا این اثری از یک تمدن باستانی نیست؟
فضاپیمای وایکینگ ۱ در حالی که در جستجوی محل فضاپیمای خواهر خود، وایکینگ ۲ به دور سیاره سرخ می‌چرخید، عکس‌هایی از مریخ برای مطالعه مهندسان ناسا گرفت. روز ۲۵ ژوئیه ۱۹۷۶، این فضاپیما تصویری از یک ساختار صخره‌ای گرفت که بسیار شبیه چهره انسان به نظر می‌رسید. وقتی ناسا تقریباً یک هفته بعد این عکس را منتشر کرد، آن را «صخره‌ای عظیم در مرکز عکس که شبیه چهرۀ انسان است» توصیف کرد.
اگرچه دانشمندان ناسا به سرعت تشخیص دادند که این چهره حاصل «بازی نور و سایه» است، اما مردمی که ذهن خیال‌پردازتری داشتند، به این باور رسیده بودند که این شکل به طور طبیعی شکل نگرفته است. برخی از مردم می‌گفتند این صورت بازمانده یک تمدن بیگانه است، یعنی سایر رخنمون‌های صخره‌ای این منطقه نیز ممکن است یک شهر فرازمینی در حال فروپاشی باشند. از سال ۱۹۷۶، این چهره در تعدادی از منابع فرهنگ عامه ظاهر شده و به عنوان نشانه‌ای از حیات در مریخ در برخی از مراحل تاریخ این سیاره ذکر شده است. کتاب‌ها، فیلم‌ها و تلویزیون همگی در گمانه‌زنی درباره منشأ «واقعی» ویرانه‌های مریخ شرکت داشته‌اند.
در آوریل ۱۹۹۸، ماموریت «نقشه‌برداری سراسر مریخ» ناسا، تصاویر دقیق‌تری از این صورت گرفت. سایر تصاویر با وضوح بالا که متعاقباً توسط «مدارگرد شناسایی مریخ» و مارس اکسپرس آژانس فضایی اروپا گرفته شدند، نشان دادند که تجزیه و تحلیل اولیه تصاویر درست بوده است: تصور دیدن چهرۀ انسان تنها یک توهم نوری است که تنها زمانی آشکار می‌شود که نور در زوایای خاص به سطح و چاله‌های سنگ‌ها برخورد می‌کند.
سیر تغییر نگرش ما نسبت به صورت روی مریخ
چهرۀ مریخی در منطقه‌ای به نام منطقه سیدونیا بین ارتفاعات جنوبی سیاره و دشت‌های هموارتر شمالی قرار دارد. برخی از دانشمندان بر این باورند که این منطقه زمانی نزدیک یک اقیانوس غول‌پیکر مریخی قرار داشته، زمانی که سیاره برای نگهداشتن آب در سطح خود، به قدر کافی جوّ داشته است.
رخنمون صخره‌ای که این توهم را ایجاد کرده تقریباً یک مایل وسعت دارد و شباهت‌هایی به تپه‌ها یا تخت‌کوه‌های غرب آمریکا دارد. این رخنمون صخره‌ای احتمالاً از ترکیبی از زمین لغزه‌ها و آثار مخروبه تلنبارشده تشکیل شده است.
نمای نزدیک از چهره مریخی، دهانه گال، با رنگ کاذب
سایر تخت‌کوه‌ها در سراسر منطقه سیدونیا پراکنده هستند و مدارگردها آن‌ها را هنگام چرخش روی منطقه اندازه‌گیری کرده‌اند. نتایج نشان داده که هیچ چیز منحصر به فردی در مورد شکل‌گیری ساختاری خود این چهرۀ صخره‌ای وجود ندارد و شبیه زمین‌ریخت‌های مجاورش است. هم نقشه‌بردار فضایی جهانی و هم مریخ اکسپرس داده‌های کافی برای ایجاد یک نگاه سه‌بعدی به این سازند جذاب را جمع‌آوری کرده‌اند.
این چهره اگرچه یکی از محبوب‌ترین نقاط دیدنی در مریخ است، اما به هیچ وجه تنها گروه سنگی با یک پیکربندی بصری دلپذیر نیست. وایکینگ چندین تصویر جذاب دیگر از جمله دهانه گال در ارتفاعات جنوبی را هم ثبت کرده که دارای یک رشته‌کوه منحنی و دو گروه کوه است که در ظاهر شبیه یک چهره خندان هستند. الگوی جریان گدازه روی آتشفشان بزرگ آلبا پاترا بسیار شبیه قورباغه معروف ماپِت کِرمیت است. تصاویر مارس اکسپرس نیز یک تخت‌کوه به شکل جمجمه را ثبت کردند و چهره‌های مبهم دیگری هم روی سطح سیاره سرخ رنگ دیده می‌شوند.
و البته چنین ساختارهایی نشان‌دهنده حیات بیگانه نیستند. حتی روی زمین، سازه‌هایی مانند «پیرمرد کوهستان» در نیوهمپشایر تصاویر زیبایی‌شناختی دلپذیری را بدون دخالت فرازمینی ایجاد کرده‌اند.
راضیه میرزاحیدری
