کشف «قدیمی‌ترین بازی‌ تخته‌ای جهان» در سواحل دریای خزر

تک فان-یک مطالعه باستان‌شناسی جدید نشان می‌دهد که یک بازی تخته‌ای قدیمی که به نام «58حفره» شناخته می‌شود و در سال 2018 در شبه‌جزیره آبشرون در جمهوری آذربایجان امروزی کشف شد، قدیمی‌ترین نوع بازی تخته‌ای در جهان است.

به گزارش تک فان، مدت‌های طولانی بسیاری باور داشتند که قدیمی‌ترین بازی تخته‌ای در مصر باستان به وجود آمده است. اما نتایج یک مطالعه تازه این فرضیه را به چالش کشیده است. تجزیه و تحلیل بازی‌های تخته‌ای که در شبه‌جزیر آبشرون در جمهوری آذربایجان کنونی پیدا شده است، نشان می‌دهد که این بازی‌ها در آسیا و نه مصر به وجود آمده‌اند.

پناهگاه صخره ای چاپمالی

نتایج این پژوهش در نشریه اروپایی باستان‌شناسی منتشر شده است. تفاسیر سنتی معتقدند که خاستگاه بازی‌های تخته‌ای مصر باستان در هزاره دوم پیش از میلاد است اما شواهدی که از کاوش‌های تازه به دست آمده است حاکی از آن است که این بازی‌ها در همین دوره در قفقاز جنوبی هم بازی می‌شدند که در مورد نظریه قبلی شک و تردیدهایی ایجاد کرده است.

بازی 58حفره که به دلیل برخی قطعات‌اش که به شکل سر حیوانات کنده‌کاری شده است به نام «سگ‌های شکاری و شغال‌ها» نیز شناخته می‌شود، از اواسط عصر مفرغ تا عصر آهن بازی می‌شده است. این بازی روی یک تخته با 58حفره بازی می‌شد؛ به این ترتیب که در دو ردیف موازی در هر کدام 10حفره وجود داشت که توسط یک طاقی‌شکل با 38حفره احاطه شده بود. این بازی به هزاره سوم ق.م باز می‌گردد. شکل قطعات بازی با توجه به مناطق با هم تفاوت داشت و بر اساس همین الگو مهره‌ها حرکت می‌کردند. برخی حفره‌ها خطوطی داشتند که آن‌ها را به هم وصل یا مشخص  می‌کرد که نشان می‌دهد بازی قوانین ظریفی داشته است.

در مقبره الاساسف در مصر یک بازی از همین نوع، به عنوان قدیمی‌ترین نمونه شناخته شده، کشف شد که قدمت آن بین سال‌های 2064 تا 1952 ق.م تخمین زده شد. به دلیل همین کشف و همین‌طور کشف بازی‌های تخته‌ای دیگر در بین‌النهرین، شام و آناتولی، باستان‌شناسان حدس زده‌اند که این بازی احتمالا در مصر یا جنوب غربی آسیا به وجود آمده است.

یک نمونه دیگر از اولین اشکال بازی تخته‌ای نیز در لایه دوم در کول‌تپه در آناتولی پیدا شد که احتمالا قدمت آن به 1885 تا 1836 ق.م باز می‌گردد.

نمونه ای از بازی 58حفره که در مقبره الاساسف در مصر پیدا شد.

 

«6الگو با هندسه‌های متفاوتی از بازی» توسط محققان در مکان‌های متفاوتی در سراسر شبه‌جزیره آبشرون پیدا شد. بهترین نمونه از این بازی‌ها در منطقه محافظت‌شده ملی قوبوستان در نزدیکی ساحل غربی دریای خزر در پناهگاه صخره‌ای چاپمالی پیدا شد. محققان با مطالعه این محوطه تعیین کردند که «الگوی بازی روی سنگ…به قدیمی‌ترین لایه، یعنی عصر میانی مفرغ، تعلق دارد.»

برطبق این مطالعه، شواهدی از آذربایجان در دسترس است که نشان می‌دهد مردمان این ناحیه در طول اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره دوم ق.م، خیلی پیش از آنکه این بازی در مصر پدید بیاید، آن را بازی می‌کردند. علاوه بر آن، به نظر می‌رسد که بازی‌کنندگان در تعاملات منطقه‌ای مشارکت داشتند که در آن زمان شامل سراسر جنوب غربی آسیا می‌شد.

نویسندگان توضیح می‌دهند: «تنوع بازی تخته‌ای 58حفره در جنوب غربی آسیا ـ همچنین ظهور زودهنگام و حضور طولانی‌مدت آن در آن ناحیه ـ شاهدی قوی‌تر است که می‌گوید منشأ این بازی خیلی شمالی‌تر از مصر بوده است.»

والتر کریست و رحمان عبدالله‌یف، نویسندگان این پژوهش، می‌گویند: «الگوی‌های این بازی با مجموعه‌ای از فرورفتگی‌های کم‌عمق و مجراهای باریکی که برخی حفره‌ها را به هم وصل می‌کند، شبیه به تخته‌هایی است که در جنوب غربی آسیا و مصر پیدا شده‌اند.»

مثال‌های دیگری از این بازی نیز در آغداشدوزو Ağdaşdüzü ، ینی تورکان  Yeni Türkanو دوبندی Dübəndi پیدا شدند.

چیدمان بازی‌های صفحه‌ای در محوطه‌هایی مثل چاپمالی نشان می‌دهد که این بازی‌ها احتمالا بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره ساکنان بودند و احتمالا در ماه‌های زمستان، وقتیکه چوپانان در پناهگاه‌هایی مثل قوبوستان سکنی می‌گزیدند، بازی می‌شدند.

تجزیه و تحلیل قطعات سفالی‌ای که در این مکان‌ها پیدا شده، و به اشغال فصلی این نواحی در میان جوامع دامپرور اشاره می‌کند، این نظریه را تقویت می‌کند.

ترکیب یافته‌های این ناحیه نشان می‌دهد که چاپمالی و سایر محوطه‌های این ناحیه قرن‌ها تحت اشغال بودند و احتمالا آدم‌هایی با فرهنگ و سنت‌های مشابه قرن‌ها در آن زندگی می‌کردند. نتایج به صورت تلویحی نشان می‌دهد که شبه‌جزیره آبشرون منزوی نبوده بلکه بخشی از یک شبکه فرهنگی بزرگ‌تر بوده که مردمان قفقاز را به تمدن‌هایی در جنوب شامل بین‌النهرین و مصر، وصل می‌کرده است.

با اینکه این مطالعه نشان می‌دهد بازی 58حفره خیلی قبل از مصر در جنوب غربی آسیا به وجود آمده است، نویسندگان تأکید می‌کنند  که به اطلاعات بیش‌تری نیاز است تا بتوان امتیاز اختراع این بازی را به فرهنگی خاص نسبت داد.