خواص و مضرات زغال اخته
تک فان- میوهای کوچک، قرمز و ترش که روی درختها و درختچههایی با همین نام رشد میکند. این میوه در مناطقی با آب و هوای معتدل رشد میکند و به ویژه در ایران، ترکیه، اروپا و قفقاز یافت میشود.
به گزارش تک فان، درخت زغال اخته بیشتر در مناطق کوهستانی و معتدل یافت میشود و میوه آن به دلیل طعم خاص و خواص تغذیهای و دارویی محبوب است. زغال اخته میوهای با خواص دارویی و تغذیهای فراوان است. این میوه به دلیل داشتن ترکیبات مفید و مواد مغذی، برای سلامتی بدن بسیار مفید است.
انواع زغال اخته
زغال اختهها به طور کلی به چند نوع اصلی تقسیم میشوند که هرکدام از آنها دارای ویژگیهای خاصی در طعم، اندازه، و رنگ هستند. در اینجا به معرفی برخی از انواع زغال اخته میپردازم:
1. زغال اخته قرمز (Cornus mas)
این نوع، معروفترین نوع زغال اخته است و بیشتر در ایران و کشورهای خاورمیانه رشد میکند. میوه آن کوچک و قرمز رنگ بوده و طعمی ترش و شیرین دارد. این نوع زغال اخته به طور گستردهای در تهیه شربت، مربا، و دسرها استفاده میشود.
2. زغال اخته سیاه (Cornus florida)
زغال اخته سیاه یا آمریکایی بیشتر در آمریکای شمالی یافت میشود. این نوع از زغال اخته بزرگتر از نوع قرمز است و رنگ آن به سیاهی میزند. طعم آن کمتر ترش و بیشتر شیرین است و معمولاً به صورت تازه یا خشک شده مصرف میشود.
3. زغال اخته آسیایی (Cornus kousa)
این نوع بیشتر در آسیا، بهویژه در مناطق ژاپن، چین، و کره یافت میشود. میوه آن گردتر و بزرگتر از زغال اخته معمولی است و پوست ضخیمی دارد. طعم آن ملایمتر و شیرینتر از زغال اخته قرمز است و بیشتر به عنوان میوه تازه مصرف میشود.
4. زغال اخته آبی (Cornus sericea)
این نوع زغال اخته به خاطر رنگ آبی تیره تا سیاه خود شناخته میشود و بیشتر در نواحی شمالی آمریکا رشد میکند. طعم آن به شدت ترش است و بیشتر در تهیه محصولات فرآوری شده مانند مربا و ژله استفاده میشود.
5. زغال اخته اروپایی (Cornus sanguinea)
این گونه از زغال اخته بیشتر در اروپا یافت میشود و میوهای کوچک و قرمز دارد. طعم آن به شدت ترش است و بیشتر به صورت خشکشده یا در تهیه محصولات دارویی استفاده میشود.
6. زغال اخته کانادایی (Cornus canadensis)
این نوع زغال اخته در مناطق سردسیر مانند کانادا و بخشهای شمالی آمریکا یافت میشود. میوه آن کوچک، قرمز و بسیار ترش است و بیشتر به صورت دارویی و خوراکیهای محلی مصرف میشود.
7. زغال اخته هیمالیایی (Cornus capitata)
این نوع زغال اخته در مناطق مرتفع هیمالیا رشد میکند و میوهای با رنگ زرد تا قرمز دارد. طعم آن شیرین و ملایم است و بیشتر در غذاهای محلی استفاده میشود.
خواص زغال اخته
زغال اخته میوهای کوچک با خواص بینظیر دارویی و تغذیهای است. مصرف این میوه میتواند به بهبود سلامت عمومی بدن کمک کند. در ادامه برخی از خواص مهم زغال اخته آورده شده است:
1. تقویت سیستم ایمنی
زغال اخته سرشار از ویتامین C است که به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک میکند و در مقابله با عفونتها و سرماخوردگی مؤثر است.
2. کاهش التهاب
این میوه دارای مقادیر زیادی آنتیاکسیدان است که به کاهش التهابهای بدن کمک میکند. این ویژگی بهویژه برای افراد مبتلا به بیماریهای مزمن مانند آرتروز مفید است.
3. بهبود سلامت قلب و عروق
زغال اخته به کاهش فشار خون کمک میکند و با بهبود گردش خون و کاهش کلسترول بد (LDL)، از بیماریهای قلبی و سکته پیشگیری میکند.
4. پیشگیری از عفونتهای ادراری
مصرف زغال اخته میتواند به جلوگیری از عفونتهای مجاری ادراری کمک کند، زیرا ترکیبات موجود در آن از چسبیدن باکتریها به دیوارههای مثانه جلوگیری میکنند.
5. کاهش خطر دیابت
زغال اخته به تنظیم قند خون و بهبود حساسیت به انسولین کمک میکند و میتواند در کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 مؤثر باشد.
6. تقویت سلامت گوارش
به دلیل فیبر بالایی که دارد، زغال اخته به بهبود عملکرد گوارش کمک کرده و از یبوست جلوگیری میکند.
7. پیشگیری از سرطان
آنتیاکسیدانهای موجود در زغال اخته با محافظت از سلولها در برابر آسیبهای رادیکالهای آزاد، به پیشگیری از سرطان کمک میکنند.
8. کاهش وزن
زغال اخته کم کالری است و فیبر بالای آن احساس سیری را افزایش میدهد، که به کاهش اشتها و کمک به کاهش وزن منجر میشود.
9. بهبود سلامت پوست
ویتامین C موجود در زغال اخته به ترمیم بافتهای پوستی کمک میکند و از پیری زودرس پوست جلوگیری میکند. همچنین باعث کاهش چین و چروک و لطافت پوست میشود.
10. تقویت سلامت مغز
آنتیاکسیدانهای زغال اخته میتوانند به بهبود حافظه و کاهش خطر ابتلا به بیماریهای مغزی مانند آلزایمر کمک کنند.
نفش زغال اخته در پیشگیری از بیماریها
زغال اخته به دلیل ترکیبات غنی از آنتیاکسیدانها، ویتامینها و مواد مغذی مفید، نقش مهمی در پیشگیری از بیماریها ایفا میکند. این میوه نه تنها به تقویت سیستم ایمنی کمک میکند، بلکه اثرات مثبتی در مقابله با چندین بیماری دارد. در زیر به نقش زغال اخته در پیشگیری از بیماریها پرداخته میشود:
1. پیشگیری از بیماریهای قلبی
زغال اخته به دلیل داشتن مقادیر زیادی آنتیاکسیدان و پلیفنولها، به کاهش کلسترول بد (LDL) و افزایش کلسترول خوب (HDL) کمک میکند. این ویژگیها باعث بهبود سلامت قلب و عروق شده و از ابتلا به بیماریهای قلبی و سکته پیشگیری میکند.
2. پیشگیری از فشار خون بالا
ترکیبات موجود در زغال اخته باعث گشاد شدن عروق و بهبود گردش خون میشوند، که به کاهش فشار خون کمک میکند. مصرف منظم این میوه میتواند از بروز فشار خون بالا جلوگیری کرده و سلامت قلب را حفظ کند.
3. پیشگیری از دیابت نوع 2
زغال اخته دارای ترکیباتی است که به تنظیم قند خون و بهبود حساسیت به انسولین کمک میکند. این میوه میتواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهد و در کنترل قند خون در افرادی که در معرض خطر هستند، مؤثر باشد.
4. پیشگیری از عفونتهای ادراری
زغال اخته به دلیل خاصیت ضدباکتریایی خود، از چسبیدن باکتریها به دیوارههای مثانه و مجاری ادراری جلوگیری میکند. این ویژگی به ویژه در جلوگیری از عفونتهای ادراری مؤثر است و مشابه کرنبری عمل میکند.
5. پیشگیری از سرطان
آنتیاکسیدانهای قوی موجود در زغال اخته از سلولها در برابر آسیبهای ناشی از رادیکالهای آزاد محافظت میکنند. این آنتیاکسیدانها نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به سرطان، بهویژه سرطانهای روده بزرگ، پستان و پروستات دارند.
6. پیشگیری از بیماریهای مغزی
زغال اخته به دلیل داشتن آنتیاکسیدانهای فراوان میتواند به بهبود عملکرد مغز و پیشگیری از بیماریهای عصبی مرتبط با پیری مانند آلزایمر و پارکینسون کمک کند. مصرف منظم این میوه باعث تقویت حافظه و عملکرد شناختی میشود.
7. پیشگیری از بیماریهای التهابی
زغال اخته دارای خواص ضدالتهابی است و میتواند در کاهش التهابهای مزمن در بدن که از عوامل مهم در بروز بیماریهایی مانند آرتروز، بیماریهای قلبی و دیابت هستند، مؤثر باشد.
8. تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از عفونتها
ویتامین C موجود در زغال اخته به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک میکند و به پیشگیری از عفونتهای ویروسی و باکتریایی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا مؤثر است.
9. پیشگیری از یبوست و بهبود عملکرد گوارش
فیبر بالای موجود در زغال اخته به بهبود هضم غذا و جلوگیری از یبوست کمک میکند. مصرف این میوه باعث بهبود عملکرد دستگاه گوارش و حفظ سلامت رودهها میشود.
10. پیشگیری از پوکی استخوان
زغال اخته با تامین مواد معدنی مانند کلسیم و منیزیم به تقویت استخوانها و پیشگیری از بیماریهایی مانند پوکی استخوان کمک میکند.
ارزش غذایی زغال اخته
زغال اخته میوهای کمکالری با ارزش غذایی بالا است که سرشار از ویتامینها، مواد معدنی و آنتیاکسیدانها است. این میوه نه تنها در رژیمهای غذایی سالم جایگاه ویژهای دارد، بلکه به دلیل خواص مفیدش برای سلامتی بسیار محبوب است.
ویتامینها:
ویتامین C: 13-15 میلیگرم (تقویت سیستم ایمنی و محافظت از پوست)
ویتامین A: 300 واحد بینالمللی (مفید برای سلامت چشمها)
ویتامین K: 5 میکروگرم (نقش در لخته شدن خون و سلامت استخوان)
ویتامین E: 1 میلیگرم (آنتیاکسیدان و محافظت از سلولها)
مواد معدنی:
پتاسیم: 260 میلیگرم (کمک به تنظیم فشار خون و عملکرد قلب)
کلسیم: 25 میلیگرم (تقویت استخوانها)
منیزیم: 11 میلیگرم (مفید برای عملکرد عضلات و اعصاب)
فسفر: 18 میلیگرم (مهم برای تولید انرژی و حفظ سلامت استخوانها)
آهن: 0.9 میلیگرم (بهبود سطح هموگلوبین خون)
سایر ترکیبات مفید:
آنتیاکسیدانها: زغال اخته دارای مقادیر زیادی آنتیاکسیدان است، از جمله پلیفنولها و فلاونوئیدها که به کاهش التهابها و محافظت از سلولها در برابر آسیبهای اکسیداتیو کمک میکنند.
فیبر غذایی: فیبر موجود در زغال اخته به بهبود عملکرد دستگاه گوارش و جلوگیری از یبوست کمک میکند.
بهترین زمان مصرف زغال اخته
1. صبح و همراه با صبحانه
2. قبل یا بعد از ورزش
افزایش انرژی و بهبود بازیابی عضلات: زغال اخته به دلیل کربوهیدراتهای طبیعی و آنتیاکسیدانهای قوی، یک میانوعده عالی قبل از ورزش برای افزایش انرژی و بعد از ورزش برای کمک به بهبود و بازیابی عضلات است.
3. در طول روز به عنوان میانوعده
کاهش اشتها و حفظ سطح قند خون: مصرف زغال اخته به عنوان میانوعده سالم در طول روز میتواند اشتها را کنترل کرده و سطح قند خون را ثابت نگه دارد، به ویژه اگر به دیابت یا مشکلات کنترل وزن مبتلا هستید.
4. قبل از خواب
بهبود کیفیت خواب: زغال اخته حاوی ملاتونین است که میتواند به تنظیم خواب کمک کند. مصرف مقدار کمی از این میوه قبل از خواب میتواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.
5. مصرف فصلی
در فصل برداشت (اواخر تابستان و اوایل پاییز): مصرف زغال اخته تازه در فصل برداشت آن، یعنی اواخر تابستان و اوایل پاییز، بهترین زمان است زیرا در این زمان میوه در اوج تازگی و دارای بیشترین مواد مغذی است.
مضرات زغال اخته
1. مشکلات گوارشی
نفخ و گاز: مصرف زیاد زغال اخته ممکن است به دلیل محتوای فیبر بالا باعث نفخ و گاز در برخی افراد شود. برای جلوگیری از این مشکل، بهتر است به تدریج مقدار مصرفی را افزایش دهید و از مصرف زیاد در یک بار خودداری کنید.
2. تداخلات دارویی
تداخل با داروها: زغال اخته میتواند با برخی داروها تداخل داشته باشد، به ویژه داروهایی که به تنظیم قند خون یا فشار خون مربوط میشوند. اگر داروهای خاصی مصرف میکنید، مشورت با پزشک قبل از افزودن زغال اخته به رژیم غذایی خود ضروری است.
3. آلرژی
حساسیتهای غذایی: در برخی افراد، زغال اخته ممکن است باعث حساسیتهای غذایی یا واکنشهای آلرژیک شود. علائم حساسیت شامل خارش، ورم، و مشکلات تنفسی است. اگر این علائم را تجربه کردید، مصرف زغال اخته را متوقف کرده و با پزشک مشورت کنید.
4. قند خون
افزایش قند خون: اگرچه زغال اخته به طور کلی قند خون را به طور مثبت تحت تأثیر قرار میدهد، مصرف زیاد آن ممکن است بر قند خون برخی افراد تاثیر بگذارد. به ویژه برای کسانی که به دیابت مبتلا هستند، بهتر است مصرف زغال اخته را با احتیاط و در مقادیر کنترل شده انجام دهند.
5. مصرف زیاد
کالری و قند: اگرچه زغال اخته کمکالری است، مصرف بیش از حد آن ممکن است به افزایش مصرف کالری و قند منجر شود. توجه به تعادل و تنوع در رژیم غذایی بسیار مهم است.
6. تاثیر بر فشار خون
پتاسیم بالا: زغال اخته حاوی مقادیر زیادی پتاسیم است. برای افرادی که به دلیل مشکلات کلیوی یا فشار خون بالا باید مصرف پتاسیم را محدود کنند، مصرف زیاد زغال اخته ممکن است مشکلساز باشد.
1. افراد با حساسیت یا آلرژی غذایی
2. افراد با مشکلات گوارشی
افرادی که مشکلات گوارشی مانند سندرم روده تحریکپذیر (IBS) یا نفخ و گاز دارند، ممکن است از مصرف زیاد زغال اخته که حاوی فیبر بالا است، رنج ببرند. در این افراد، مصرف زغال اخته باید با احتیاط و در مقادیر کم انجام شود.
3. افراد با مشکلات کلیوی
زغال اخته حاوی مقادیر بالایی از پتاسیم است. افرادی که به دلیل مشکلات کلیوی باید مصرف پتاسیم را محدود کنند، باید از مصرف زیاد زغال اخته خودداری کنند.
4. افراد با مشکلات قند خون
افرادی که به دیابت مبتلا هستند و نیاز به کنترل دقیق قند خون دارند، باید مصرف زغال اخته را در مقادیر کنترل شده انجام دهند، زیرا مصرف زیاد آن ممکن است بر قند خون تاثیر بگذارد.
5. افراد با مشکلات فشار خون
در صورتی که داروهایی برای کاهش فشار خون مصرف میکنید یا دچار فشار خون پایین هستید، باید مراقب مصرف زغال اخته باشید، زیرا میتواند بر فشار خون تأثیر بگذارد.
6. افراد تحت درمانهای خاص
زغال اخته ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد. اگر داروهای خاصی مصرف میکنید، به ویژه داروهایی برای تنظیم قند خون، فشار خون، یا داروهای رقیقکننده خون، بهتر است قبل از افزودن زغال اخته به رژیم غذایی خود با پزشک مشورت کنید.
7. زنان باردار و شیرده
اگرچه زغال اخته به طور کلی برای زنان باردار و شیرده بیخطر است، اما مصرف بیش از حد هر ماده غذایی ممکن است به مشکلاتی منجر شود. توصیه میشود که در دوران بارداری و شیردهی، مصرف زغال اخته را به میزان معقول و تحت نظر پزشک انجام دهید
چه کسانی باید زغال اخته بخورند
1. افراد با مشکلات گوارشی
2. افراد با فشار خون بالا
افراد با فشار خون بالا: زغال اخته به دلیل خواص ضدالتهابی و بهبود دهنده گردش خون میتواند به کاهش فشار خون کمک کند.
3. افراد با دیابت
افراد مبتلا به دیابت: زغال اخته میتواند به تنظیم قند خون و بهبود حساسیت به انسولین کمک کند. این میوه میتواند به عنوان میانوعدهای سالم برای افرادی که به دیابت مبتلا هستند، مورد استفاده قرار گیرد.
4. افراد مبتلا به بیماریهای قلبی
افراد با مشکلات قلبی: زغال اخته به دلیل خواص آنتیاکسیدانی و کمک به کاهش کلسترول بد (LDL)، میتواند برای افرادی که به بیماریهای قلبی مبتلا هستند، مفید باشد.
5. افراد با مشکلات سیستم ایمنی
افراد با سیستم ایمنی ضعیف: زغال اخته به دلیل محتوای بالای ویتامین C میتواند به تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از بیماریهای عفونی کمک کند.
6. افراد به دنبال کاهش وزن
افراد در حال رژیم: زغال اخته کمکالری و غنی از فیبر است، که میتواند به احساس سیری و کاهش اشتها کمک کند، بنابراین میتواند به کنترل وزن و کاهش وزن کمک کند.
7. افراد با مشکلات پوستی
افراد با مشکلات پوستی: ویتامین C و آنتیاکسیدانهای موجود در زغال اخته به کاهش چین و چروک و بهبود سلامت پوست کمک میکنند.
8. افراد تحت استرس یا خستگی
افراد تحت استرس یا خستگی: زغال اخته به دلیل محتوای بالای ویتامینها و مواد معدنی میتواند به بهبود انرژی و کاهش خستگی کمک کند.
9. افراد مسن
افراد مسن: زغال اخته میتواند به تقویت حافظه و پیشگیری از مشکلات مغزی مرتبط با پیری، مانند آلزایمر، کمک کند.
10. افراد با مشکلات التهابی
افراد با مشکلات التهابی: آنتیاکسیدانها و ترکیبات ضدالتهابی موجود در زغال اخته میتوانند به کاهش التهاب و تسکین علائم بیماریهای التهابی کمک کنند.
زغال اخته در طب سنتی و مدرن
زغال اخته در طب سنتی
طب سنتی ایرانی
تقویت سیستم گوارش: در طب سنتی ایرانی، زغال اخته به عنوان مادهای مفید برای بهبود عملکرد گوارش و درمان مشکلاتی مانند یبوست و نفخ شناخته میشود.
بهبود التهاب: زغال اخته به دلیل خواص ضدالتهابی، برای کاهش التهابها و تسکین دردهای مفصلی مورد استفاده قرار میگیرد.
پیشگیری از بیماریهای قلبی: این میوه به عنوان یک ماده غذایی کمککننده در تقویت قلب و کاهش فشار خون در نظر گرفته میشود.
تنظیم قاعدگی: در برخی از نسخههای سنتی، زغال اخته به عنوان کمکی در تنظیم قاعدگی و کاهش دردهای قاعدگی مورد استفاده قرار میگیرد.
طب سنتی چینی
تقویت کلیهها: در طب سنتی چینی، زغال اخته به عنوان مادهای که به تقویت و بهبود عملکرد کلیهها کمک میکند، شناخته میشود.
بهبود انرژی و قوا: زغال اخته به عنوان منبع انرژی و تقویت قوا در درمان خستگی و ضعف عمومی بدن مورد استفاده قرار میگیرد.
پیشگیری از عفونتها: خواص ضدباکتریایی زغال اخته در طب سنتی چینی به پیشگیری از عفونتها و تقویت سیستم ایمنی کمک میکند.
زغال اخته در طب مدرن
خواص تغذیهای
پیشگیری از بیماریهای قلبی: تحقیقات علمی نشان دادهاند که زغال اخته به دلیل محتوای بالای آنتیاکسیدانها و پلیفنولها به کاهش کلسترول بد (LDL) و فشار خون کمک میکند، که به پیشگیری از بیماریهای قلبی و سکته کمک میکند.
پیشگیری از عفونتهای ادراری: زغال اخته به دلیل خاصیت ضدباکتریایی و پیشگیری از چسبیدن باکتریها به دیوارههای مثانه، در پیشگیری از عفونتهای ادراری مؤثر است.
کنترل قند خون: زغال اخته میتواند به بهبود حساسیت به انسولین و تنظیم قند خون کمک کند، که برای افرادی با دیابت مفید است.
پیشگیری از سرطان: آنتیاکسیدانهای زغال اخته میتوانند به کاهش خطر ابتلا به برخی انواع سرطانها کمک کنند.
خواص دارویی
پیشگیری از التهاب: زغال اخته به دلیل ترکیبات ضدالتهابی خود میتواند به کاهش التهابهای مزمن و تسکین دردهای مفصلی کمک کند.
حفاظت از مغز: مطالعات نشان دادهاند که زغال اخته میتواند به بهبود عملکرد شناختی و پیشگیری از بیماریهای مغزی مرتبط با پیری، مانند آلزایمر، کمک کند.
حفظ سلامت پوست: ویتامین C و آنتیاکسیدانهای زغال اخته به حفظ سلامت پوست و جلوگیری از پیری زودرس کمک میکنند.
نوع مصرف زغال اخته؛ از خورش تا ترشی
1. مصرف تازه
2. مصرف خشکشده
به عنوان تنقلات: زغال اخته خشکشده میتواند به عنوان یک تنقلات سالم مصرف شود و برای کسانی که به دنبال میانوعدهای کمکالری هستند، مناسب است.
در مخلوط آجیل: اضافه کردن زغال اخته خشکشده به مخلوط آجیل میتواند طعم و مزه جدیدی ایجاد کند.
3. آبمیوه و اسموتی
آبمیوه: تهیه آبمیوه از زغال اخته میتواند به تأمین ویتامینها و آنتیاکسیدانهای مورد نیاز بدن کمک کند.
اسموتی: اضافه کردن زغال اخته به اسموتیها میتواند به افزایش ارزش غذایی و ایجاد طعم دلپذیر کمک کند.
4. مربا و ژله
مربا: تهیه مربای زغال اخته میتواند یک گزینه عالی برای استفاده از این میوه باشد و به عنوان شکر و افزودنیهای غذایی در صبحانه مورد استفاده قرار گیرد.
ژله: ژله زغال اخته نیز به دلیل طعم و رنگ زیبا، انتخاب خوبی برای دسرها و شیرینیها است.
5. محصولات پختهشده
در کیکها و مافینها: زغال اخته میتواند به کیکها و مافینها اضافه شود تا طعم و مزه جدیدی ایجاد کند.
در دسرها و پودینگها: اضافه کردن زغال اخته به دسرها و پودینگها میتواند به تنوع و طعم آنها بیفزاید.
6. در غذاهای گرم
در سسها و چاشنیها: زغال اخته میتواند به عنوان یک ماده افزودنی به سسها و چاشنیها برای اضافه کردن طعم و رنگ استفاده شود.
در خوراکها: اضافه کردن زغال اخته به خوراکها و غذاهای گرم میتواند به بهبود طعم و ارزش غذایی آنها کمک کند.
7. در دمنوشها و چایها
دمنوش: تهیه دمنوش از زغال اخته میتواند به تسکین گوارش و تقویت سیستم ایمنی کمک کند.
چای: افزودن زغال اخته به چای میتواند طعم جدیدی به نوشیدنیها بدهد و خواص مفیدی به آنها اضافه کند.
8. در تهیه مکملهای غذایی
پودر زغال اخته: پودر زغال اخته میتواند به عنوان مکمل غذایی مورد استفاده قرار گیرد و به آسانی به اسموتیها و غذاهای دیگر اضافه شود.
کپسولها و عصارهها: زغال اخته به شکل کپسولها و عصارهها نیز به صورت مکملهای غذایی در دسترس است و میتواند به صورت درمانی استفاده شود.