با زمان سفر کن: کاوش در شهرک‌های تاریخی تهران به مدت ۷۰ سال
در دهه‌های گذشته، پوشیدن حالت شهری و زندگی در مناطق مسکونی با ساختمان‌های قدیمی و یادگاری می‌تواند حس‌ها و خاطرات وصف ناپذیری را برای افراد به همراه داشته باشد. شهرک‌های قدیمی تهران، به عنوان مثال شهرک نازی آباد، شاهکارهای معماری یادگاری از گذشته را در خود جای داده‌اند. این شهرک با ساختمان‌های چهارصد دستگاه، که بخشی از تاریخ شهر تهران محسوب می‌شوند، نشان‌دهنده تاثیر مهمی از مهندسان آلمانی در ایجاد این ساختمان‌ها است.
ساختمان‌های این منطقه، با طراحی‌های منحصر به فرد و امکانات متنوعی نظیر حمام، انباری اختصاصی و فضای سبز جلوی آپارتمان‌ها، شاهد استفاده‌ی بهینه از فضاها و ایجاد راحتی برای ساکنین بوده‌اند. این ساختمان‌ها به عنوان جزو تجربیات نخستین تجربه‌های آپارتمان نشینی در تهران به حساب می‌آیند و هنوز هم رنگ و بوی گذشته خود را حفظ کرده‌اند.
ساختمان‌های هزاردستگاه نیز، که جزو پروژه‌های ساخت خانه‌های ضدزلزله برای زلزله‌زدگان بویین زهرا بودند، نشان دهنده دقت و کارآمدی در طراحی و اجرای آن‌ها از سوی مهندسان آلمانی بوده‌اند. این ساختمان‌ها نیز هنوز اثرات حس خاص و یادگاری از گذشته نازی‌آباد را حفظ کرده‌اند.
قدم زدن در کوچه پس کوچه‌های شهرک‌های ۷۰ ساله تهران، حس و حالی وصف ناپذیر دارد.
همشهری آنلاین نوشت: ساختمان‌های چهارصد دستگاه و هزار دستگاه یادگاری ارزشمند از گذشته محله نازی‌آباد است که رد پای مهندسان آلمانی در ساخت آن‌ها دیده می‌شود. در ادامه به ویژگی‌های متفاوت این ساختمان‌ها که روزگاری نخستین آپارتمان‌های تهران با سبک مدرن بودند پرداخته‌ایم.
آپارتمان‌های چهارصددستگاه در محله نازی آباد یکی از نخستین تجربه‌های آپارتمان نشینی در پایتخت به شمار می‌روند.
کار ساخت آپارتمان‌های چهارصددستگاه از سال ۱۳۲۵ شروع و چهار سال بعد به ساکنانش تحویل داده شد. در ساخت این پروژه نیز آلمانی‌ها که آن روز‌ها طراحی و اجرای بیشتر پروژه‌های صنعتی آن محدوده را برعهده داشتند، نقش محوری ایفا کردند.
نوروزعلی حسن‌جانی، یکی از اهالی قدیمی نازی‌آباد در این‌باره می‌گوید: «چهارصد دستگاه را آلمانی‌ها ساختند. این پروژه شامل ۲۱ بلوک و ۸۴۰ واحد حدود ۷۰ و ۷۵ متری بود. آن روز‌ها می‌گفتند مهندسان آلمانی ساختمان‌ها را با آهن و سیمان ساخته‌اند و طراحی آن به گونه‌ای است که در برابر زلزله ۷ ریشتری هم تاب می‌آورد. امکانات آپارتمان‌ها هم تکمیل بود. آن روز‌ها که خیلی از خانه‌ها حمام نداشتند، آلمانی‌ها در هر واحد از این آپارتمان‌های ۴ طبقه که هر طبقه آن ۵ واحد دارد حمام، انباری اختصاصی و… ساختند. ویژگی خاص چهارصد دستگاه چمن‌کاری و فضای سبز جلوی آپارتمان‌ها بود که آن روز‌ها جلوه خاصی به محله می‌داد.»
به گفته علیرضا زمانی تهران‌پژوه، چهارصد دستگاه نازی‌آباد و پیروزی تقریبا در یک دوره زمانی جزو اولین مجتمع‌های مسکونی تهران هستند که به سبک مدرن ساخته شده و اولین محلی در ایران است که در آن شوفاژکشی انجام شد. حسن‌جانی درباره ساکنان نخست این آپارتمان‌ها می‌گوید: «چهارصد دستگاه از همان آغاز برای سکونت کارگران ساخته شد. از آنجایی که در نازی‌آباد و اراضی اطراف کارخانه‌های بسیاری تاسیس شد، این مجتمع را برای سکونت کارگران بنا کردند. ساکنان نخست این مجتمع از کارگران گمرکات، چیت‌سازی، سیلو، کارخانه قند، شکر و… بودند.»
نماد دیگر نازی‌آباد که نشان از گذشته این محله دارد، در حوالی خیابان یوسف‌زاده و ورزشگاه مرغوبکار دیده می‌شود. اگرچه از خانه‌های ویلایی و یک طبقه هزاردستگاه نازی‌آباد کمتر نشانی باقی مانده و بسیاری از آن واحد‌های مسکونی جای خود را به آپارتمان‌های نونوار داده‌اند، اما هنوز خانه‌هایی که به دست مهندسان آلمانی ساخته شده‌اند، رنگ و بوی گذشته نازی‌آباد را حفظ کرده‌اند.
حسن‌جانی درباره ساختمان‌های هزاردستگاه می‌گوید: «سال ۱۳۴۱ وقتی زلزله بویین زهرا بسیاری را اهالی آن منطقه را بی‌خانمان کرد، دولت وقت تصمیم گرفت برای زلزله‌زدگان در تهران خانه‌های ضدزلزله بسازد. محله نازی آباد برای اجرا این پروژه انتخاب شد و آلمانی‌ها هزاردستگاه را که در واقع ۹۰۰ دستگاه بود در محله ساختند. زمینی که در آن هزار دستگاه ساخته شد زمین بایری بود که ما در آن فوتبال بازی می‌کردیم. خانه‌ها در آغاز ویلایی بود، اما در سال‌های اخیر بسیاری از خانه‌های یک طبقه را کوبیدند و جای آن آپارتمان ساختند. اگرچه قرار شده بود خانه‌ها در اختیار زلزله‌زدگان قرار بگیرد، اما آن زمان گفته می‌شد که بیشتر واحد‌ها در اختیار کارمندان دولت و گاردی‌ها قرار گرفت.»
راضیه میرزاحیدری
