«پرده‌ی رازآلود برگشایش نوروز مصر باستان»

تمیزکاری سقف معبد اسنا منظره زیبایی را آشکار کرد: نقش برجسته‌های رنگی کامل از دایره‌البروج، تصاویری از صورت‌های فلکی و سیارات و کتیبه‌های هیروگلیفی که می‌توانند برخی از معانی پشت این تصاویر آسمانی را فاش کنند.

تصاویر یکی از نقش‌برجسته‌ها، قبل و بعد از تمیزکاری

در طول پنج سال، یک تیم ۳۰ نفره بر روی پروژه مشترک وزارت گردشگری و آثار باستانی مصر و دانشگاه توبینگن آلمان کار کردند. آن‌ها نقاشی‌های زنده‌ای را آشکار کردند که پس از هزاران سال هنوز دست‌نخورده باقی مانده بودند. از جمله این نقش‌ها مجموعه کامل علائم زودیاک و تصویری استعاری از طغیان سالانه نیل است.

معبد اسنا، که حدود ۳۴ مایلی جنوب الاقصر قرار دارد، یکی از آخرین بناهایی است که در مصر باستان ساخته شده است. ساخت این معبد در قرن دوم پیش از میلاد تحت حکومت فرعون بطلمیوس ششم آغاز شد. بطلمیوس‌ها، جانشینان یکی از فرماندهان اسکندر کبیر بودند که فرهنگی مرکب از یونانی و مصری را به مصر وارد کردند. این معبد به خنوم، خدای باروری و سرچشمۀ نیل اختصاص داده شده بود و تا دو قرن بعد از شروع ساختش همچنان در حال تکمیل و گسترش بود.

اهمیت سقف معبد

سقفی که در ورودی معبد قرار دارد و احتمالا در فاصلۀ ۴۱-۵۴ میلادی ساخته شده، تنها بخش معبد است که هنوز سالم باقی مانده است. اما برای قرن‌ها این بخش از معبد در معرض آتش‌هایی بود که مردم به دلایل مختلف روشن می‌کردند و باعث می‌شد که لایه‌ای از دوده بر روی دیوارها و سقف بنشیند.

در میان تصاویر متعددی که محققان در زیر لایه‌های دوده کشف کردند، مجموعه کاملی از ۱۲ نماد زودیاک بود. دانیل فون رکلهوزن از دانشگاه توبینگن در یک بیانیه مطبوعاتی توضیح داد که زودیاک به طور معمول برای تزئین مقبره‌های خصوصی مصری استفاده می‌شد، اما به ندرت در تزئین معابد به کار می‌رفت.

کتیبه‌های هیروگلیفی

اما آنچه که در این تمیزکاری کشف شده و دارای اهمیت ویژه‌ای برای محققان است، کتیبه‌های هیروگلیفی هستند که در کنار تصاویر حک شده‌اند. سرژ سونرون، مصرشناس فرانسوی، یکی از اولین کسانی بود که در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ آن‌ها را ثبت و تفسیر کرد. اما بازسازی اخیر حدود ۲۰۰ کتیبه دیگر را که زیر خاک و دوده پنهان شده بودند، آشکار کرده است. رمزگشایی این کتیبه‌ها به درک بهتر تصاویر و فاش کردن نام صورت‌های فلکی ناشناخته مصری کمک خواهد کرد.

نقش برجسته سال نو در معبد اسنا که طغیان سالانه نیل را به تصویر می‌کشد. خدایان اوریون (چپ)، سوتیس (مرکز) و آنوکت (راست) بالا آمدن و فروکش کردن سیلاب‌های نیل را نشان می‌دهند، در حالی که بالای آن‌ها، الهه آسمان نوت، خورشید عصرگاهی را می‌بلعد.

نوروز مصر باستان

کشف مهم دیگر، تصویری است که روز نخست سال نو را نشان می‌دهد. نزدیکی معبد اسنا به رودخانۀ نیل کلیدی برای درک معنای این نقش برجسته است. سال نو مصری زمانی آغاز می‌شد که ستاره روشن سیریوس که به مدت ۷۰ روز نامرئی بود، دوباره در آسمان شرقی ظاهر می‌شد. ظهور این ستاره که در این نقش‌برجستۀ تازه‌کشف‌شده با تصویر الهه سوتیس نشان داده شده، با طغیان سالانه نیل همزمان می‌شد.

در آغاز سال نو، مصریان در جشنی که «وپت رنپت» (به معنای آغاز سال) نامیده می‌شد، به شادی و برگزاری مهمانی‌ها و نواختن موسیقی مشغول می‌شدند. صد روز بعد، طبق اعتقاد مصری‌ها، به لطف الهه آنوکت که در نقش برجسته تازه کشف شده نیز نشان داده شده است، آب‌های نیل نهایتاً فروکش می‌کردند.

راضیه میرزاحیدری