کشف کننده‌ی اول آتش: راز پیدا کردن آتش در یک روز زمستانی
راز بقا نوشت: برای دانشمندان سخت است که به صورت دقیق تعیین کند که از چه زمانی توانسته آتش را کنترل کند. پیش از این حتی ادعا شده بود که انسان، پیش از دوره غار واندرورک هم می دانسته چطور آتش را تحت اختیار خود در آورد.
کشف آتش توسط انسان‌های اولیه از مهمترین اکتشافات درتاریخ بشر به شمار می‌آید، ولی اینکه انسان‌های اولیه چطور موفق به روشن نمودن آتش و استفاده از آن شدند موضوعی است که هیچ اطلاعات معتبری موجود نیست و فقط از روی شواهد و آثار و نگاه کردن به زندگی اجداد ما در گذشته می‌توان حدس‌هایی زد.
از آنجایی که با برخورد ساعقه‌ها به درختان آتش ایجاد می‌شد احتمالا انسان‌ها قبل از اینکه از طرز روشن کردن آتش اطلاعاتی داشته باشند نحوه بکار بردن و استفاده از آن را می‌دانستند. برای حفظ کردن این شعله سوزان سعی کردن تا نحوه روشن کردن آن را بیابند تا اینکه دریافتند با ساییدن یک چوب روی چوب دیگر و ایجاد گرما می‌توانند آتش درست کنند. همچنین با برخورد دو سنگ به یکدیگر (سنگ چخماق) جرقه‌ی ایجاد می‌شود که می‌توانستند به وسیله چوب و برگ‌ها خشک شده از آن آتش به وجود آورند. در زمان‌های قدیم بسیاری از مردم آتش دائمی داشتند و آن را تا مدت‌ها حفظ می‌کردند. مانند آزتک‌ها در مکزیک، ایرانی ها، رومی ها، یونانی‌ها و مصری‌ها درمعابد خود آتش را نگهداری می‌کردند.
سرخپوستان قبایل مخصوصی در آلاسکا برای روشن کردن آتش، از گوگرد استفاده می‌کنند بدین صورت که با گوگرد اندود کردن دو سنگ و بهم زدن آنها گوگرد آتش می‌گیرد و این سنگ‌ها را در بین برگ‌ها خشک شده و چوب‌ها قرار می‌دهند و آتش ایجاد می‌شود. سرخپوستان آمیرکایی با ساییدن دو قطعه چوب به یکدیگر آتش درست می‌کنند.
در دو کشور چین و هندوستان با زدن یک تکه سفال شکسته به چوب خیزران (پوست چوب خیزران بسیار سخت است و خاصیتی شبیه به سنگ چخماق را دارد) آتش ایجاد می‌شود. اسکیمو‌ها نیز با مالش دادن یک تکه کوارتز به آهن آتش روشن می‌کنند.
یونانی‌های باستان و رومی‌ها با بکار بردن نوعی عدسی که آن را شیشه سوزان می‌نامیدند در برابر اشعه خورشید قرار می‌دادند و آن را روی چوب‌های خشک متمرکز می‌کردند. هنگامی که اشعه حرارتی حاصل از آن متمرکز می‌شد باعث می‌شد چوب‌ها آتش بگیرند.
باید گفت انسان‌های اولیه قبل از کشف آتش از برگ ها، ریشه ها، میوه‌های درختان و تخم پرندگان برای تغذیه خود استفاده می‌کردند، اما با یافتن آتش غذا‌های گوشتی و پخته نیز به آنها اضافه شد. همچنین با پیدا کردن آتش از آن برای روشنایی، گرم شدن و پخت گوشت و ساختن ظروف سفالی و ابزار‌های سنگی استفاده کردند.
انسان یک میلیون سال است که آتش را کشف کرده است
دانشمندان می گویند شواهد جدیدی به دست آورده اند که نشان می دهد، اجداد انسان از یک میلیون سال پیش به این سو از آتش استفاده می کرده اند. دانشمندان از روی باقی مانده های خاکستر و تکه های استخوان که در غار واندرورک در آفریقای جنوبی به این نتایج رسیده اند.
این گروه از محققان در مقاله ای که در نشریه علمی “پی ان ای اس” (گزارش آکادمی ملی علوم آمریکا) نوشته اند که باقی مانده های خاکستر و استخوان نشان دهنده این است که در این غار آتشی روشن بوده که تحت کنترل بوده است.
کشف آتش از مهمترین عوامل رشد و تکامل بشر است. برای اینکه با آتش بود که انسان توانست غذایش را بپزد و به تکنولوژی های جدید دست پیدا کند.
ابزار و آلاتی که در این غار پیدا شده، نشان می دهد که “انسان راست قامت” در این غار زندگی می کرده است. رد این گونه از اجدادمان را دانشمندان تا یک میلیون و هشت صد هزار سال پیش گرفته اند.
برای دانشمندان سخت است که به صورت دقیق تعیین کند که از چه زمانی توانسته آتش را کنترل کند. پیش از این حتی ادعا شده بود که انسان، پیش از دوره غار واندرورک هم می دانسته چطور آتش را تحت اختیار خود در آورد.
اما این ادعاها همواره مورد نقد قرار گرفته بودند. مثلا اینکه می گفتند بقایای آتش در محیط باز می تواند حاصل آتش سوزی در جریان رعد و برق هم باشد.
در صورتی که این ادعا درست باشد و شک گرایان به آن ایرادی نگیرند، نخستین نشانه های کشف شده استفاده بشر از آتش کنترل شده ۳۰۰ هزار سال عقب تر می رود. دانشمندانی که در کار این کشف بودند، از آمریکا، اسرائیل، آلمان و آفریقای جنوبی بوده اند.
آنها در مقاله خود نوشته اند که بقایای خاکستر و استخوان و برگ و چمن را ۳۰ متر درون غار کشف کرده اند. آنها از این موضوع نتیجه گرفته اند که باد نمی توانسته این همه برگ و استخوان را به چنان عمقی در غار ببرد. همچنین عمق خاکسترها هم نشان می دهد که در آن محل بارها آتش روشن شده بوده است.
ارتباط انسان‌ها با آتش و شواهد موجود
از اولین آثار و شواهد بدست آمده در رابطه با ارتباط انسان‌های اولیه با آتش مربوط به منطقه دریاچه تورکانای کنیا است. در این مکان در منطقه‌ای به نام کوبی فارا که قدمت آن ۱٫۶ میلیون سال پیش است تا عمق چند سانتی متری خاک تکه‌های اکسید شده‌ای از خاک وجود دارد که محققان و باستان شناسان آن را نوعی مدرک برای اثبات کشف و کنترل آتش در آن زمان می‌دانند.
در مکانی دیگر که در مرکز کنیا است منطقه‌ای به نام چساوانجا که قدمت آن نیز به ۱٫۴ میلیون سال پیش بر می‌گردد سنگ آواری رسی سوخته پیدا شده است.
سایر مناطق دیرینه سنگی زیرین در آفریقا شامل گدب در اتیوپی (آثاری از سنگ‌های سوخته)، اسورتکرنز (پیدا شدن ۲۷۰ قطعه استخوان سوخته از مجموع ۶۰۰۰۰ قطغه استخوانی که قدمت آنها ۶۰۰ هزار یا یک میلیون سال است) و غار واندرورک (یافتن خاکستر و استخوان‌های سوخته که قدمتی در حدود ۱ میلیون سال دارند) می‌شود که از این میان دو منطقه اسورتکرنز و غار واندرورک در آفریقای جنوبی قرار دارند.
اولین آثار استفاده و کنترل آتش این بار در اسرائیل یافت شده است. در مکان‌های دیرینه سنگی زیرین که قدمتی در حدود ۷۹۰۰۰۰ هزار سال دارد چوب و دانه‌های سوخته پیدا شده است. پس از آن مکان دیرینه سنگی زیرین دیگری در منطقه‌ای از چین به نام زوکودیان است که جزء قدیمی‌ترین مکان‌ها با قدمتی در حدود ۴۰۰۰۰۰ سال به شمار می‌آید. همچنین شواهدی در منطقه‌ای از انگلستان به نام بیچه دیت با قدمتی در حدود ۴۰۰ هزار سال، یافت شده است.
استفاده از آتش و نوع سوخت آن
تولید و استفاده از آتش می‌تواند به عنوان اولین قدم در راه تمدن بشر باشد. کشف آتش توسط بشر گامی بزرگ و مهم در جهت پیشرفت تمدن به شمار می‌آید. انسان با پختن غذا، سبب مطبوع‌تر شدن آن می‌شود و با دودی کردن مواد غذایی از فاسد شدن زود هنگام آن جلوگیری می‌کردند. با استفاده از حرارت و آتش به ساختن ابزار‌ها و سلاح‌های جنگی مقاوم پرداخته اند. استفاده از روشنی آتش در مکان زندگی خود از خطر حمله حیوانات وحشی در امان بودند. همچنین با حرارت و گرمای آتش خود را در برابر سرما محافظت می‌کردند و می‌تواستند در مناطق سرد سیر نیز زندگی کنند.
اولین موارد قابل استفاده برای سوخت آتش در دوران باستان چوب‌ها و برگ‌های خشک شده بودند. بعد‌ها با انتخاب نوع چوب مانند بلوط‌ها که سوختی متفاوت با سوخت چوب‌های نرم کاج دارند. مدت سوختن آتش و چگونه داغ شدن آن به چگالی و مقدار رطوبت چوب بستگی دارد.
به خاطر عرصه محدود چوب در مناطق مختلف باید از منابع دیگری برای سوخت آتش در نظر گرفته شود به این دلیل که هنگامی که برای ساخت مبلمان و یا ساختمان‌ها به انواع چوب نیاز است مقدار چوب برای سوخت رفته رفته کم می‌شود. از سوخت‌های جایگزین می‌توان به ذغال سنگ نارس یا پیت، مدفوع حیوانات، چمن بریده، کاه و یونجه و جلبک‌های دریایی اشاره کرد.
راضیه میرزاحیدری
