به رقص و شادی در تاریخ چله تابستان و جشن‌های فراوان
چله تابستان که به عنوان چله تموز نیز شناخته می‌شود، درست مثل شب یلدا، یکی از مهم‌ترین آیین‌های ایران باستان است. این آیین باستانی درست در چهلمین روز تابستان جشن گرفته می‌شود و در زمان‌های قدیم از باشکوه‌ترین جشن‌های ایرانی محسوب می‌شد. در این مقاله از تک فانبلاگ با نکاتی مهم در مورد جشن چله تابستان آشنا شوید.
جشن چله تابستان چیست؟
آیا می‌دانید چله تابستان یعنی چه؟ در همین ابتدا باید بگوییم که چله تابستان آیینی باستانی است که دقیقا در چهلمین روز تابستان جشن گرفته می‌شود و پس از عید نوروز، بزرگ‌ترین عید ایرانیان باستان محسوب می‌شود.
در این روز ایرانیان باستان از خدا به خاطر محصولات پر برکت در تابستان شکرگزاری می‌کردند. مردم باستان معتقد بودند که خداوند شادی و نشاط را دوست دارد و آن‌ها باید هر سال به بهانه‌های مختلف و در جشن‌های متفاوت از خداوند به خاطر نعمت‌هایی که به آن‌ها داده شکرگزاری کنند.
چله تابستان یا جشن تموز در واقع بلندترین روز سال است که درست مثل بلندترین شب سال برای ایرانیان باستان اهمیت زیادی داشت و از اولین روز تابستان تا چهلمین روز آن ادامه دارد. نکته دیگری که باید در مورد این روز بدانید این است که جشن چله تابستان در واقع در بلندترین و گرم‌ترین روز سال برگزار می‌شد و زمانی بود که همه کشاورزان محصولات خود را برداشت کرده‌اند و از همین رو با برگزاری این جشن از خداوند شکرگزاری می‌کردند.
در پاسخ به این سوال که طولانی‌ترین روز سال چند ساعت است باید بگوییم که طولانی‌ترین روز سال تنها چند ثانیه نسبت به دیگر روزها بیشتر است و در این روز خورشید در عمودی‌ترین حالت ممکن به زمین می‌تابد و از همین رو گرمای هوا بسیار بیشتر است.
تاریخچه چله تابستان
در مورد پیشینه چله تابستان اطلاعات دقیقی وجود ندارد، اما شواهد نشان می‌دهد که پیدایش این آیین به دوران ادان ابراهیمی یا اسطوره‌های دوره سومری و مهری بازمی‌گردد. چله تابستان در تقویم ایران باستان به عنوان طولانی‌ترین و گرم‌ترین روز سال است که امروزه در بسیاری از شهرهای ایرانی به فراموش سپرده شده است.
جالب است بدانید که تموز معانی مختلفی دارد و در زبان فارسی به ماه چهارم و اول تابستان گفته می‌شود و در گویش خراسان جنوبی و گناباد نیز به معنی ماه اول تابستان است.
در مورد تموز یا چله تابستان افسانه‌های متعددی وجود دارد. در برخی افسانه‌ها به خدای مرگ و زندگی، خدای کشاورزی و حاصلخیزی و خدای خورشید، تموز می‌گویند.
چله تابستان کی است؟
در پاسخ به این سوال که چله تابستان چه زمانی است یا چله تموز چه روزی است، باید بگوییم که این مراسم از ابتدای تیر ماه شروع می‌شود و تا چهلمین روز تابستان یعنی ۱۰ مرداد ادامه دارد. طولانی‌ترین روز سال ۱۴۰۳ نیز دقیقا روز چهارشنبه، ۱۰ مرداد است که خورشید در عمودی‌ترین حالت به زمین می‌تابد.
مراسم چله تابستان
مراسم چله تابستان هنوز هم در بسیاری از شهرهای مختلف ایران برگزار می‌شود. در این روز ایرانیان باستان لباس‌های نو می‌پوشیدند و به دیدار هم می‌رفتند و در کنار هم گرم‌ترین روز سال را جشن می‌گرفتند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مراسم جشن چله تابستان در شهرهای مختلف اشاره شده است.
جشن نوروزبل در گیلان
در زبان گیلکی بَل به معنی آتش است و نوروزبل اشاره به آتش نوروزی دارد. در این روز کشاورزان بعد از برداشت محصولات خود را برداشت کرده‌اند و از همین رو برای سپاسگزاری از خدا جشن می‌گرفتند.
نوروزبل یکی از محبوب‌ترین جشن‌های تاریخی در گیلان، مازندران، طالقان و الموت است که در فهرست آثار ناملموس ایران نیز ثبت شده است و قدرت آن به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد.
این مراسم دقیقا در روز ۱۶ مرداد جشن گرفته می‌شد و از آن جایی که هر ۴ سال یک بار سال کبیسه داریم، روز دقیق این جشن بین ۱۳ تا ۱۷ تغییر می‌کند. در طول مراسم ۱۰ مرد گیلک با کلاه و شولای گالشی وارد میدان می‌شوند و با نوای نوازنده‌های محلی دور آتش می‌چرخند.
قدیمی‌ها معتقد بودند که روشن کردن آتش در این روز موجب کم شدن شدت سرما و برف در زمستان می‌شود و خسارات زمستانی را کاهش می‌دهد. به علاوه آتش در آیین ایرانیان باستان مقدس شناخته می‌شود و از همین رو روشن کردن آتش در این روز اهمیت زیادی داشت.
جشن چله تابستان در خراسان
چله تموز هنوز هم در برخی از شهرهای جنوبی خراسان برگزار می‌شود و در تقویم گناباد و بیرجند این روز از اهمیت زیادی برخوردار است. در آیین باستان پس از نوروز دو چله وجود دارد که چله اول به عنوان چله معتدل و چله دوم به عنوان چله تموز نام گذاری شده است. در خراسان از اول تیر تا ۱۰ مرداد به عنوان چله تموز شناخته می‌شود و از ۱۰ مرداد تا آخر مرداد نیز به عنوان چله خرد نام گذاری شده است.
جشن چله تابستان در کرمانشاه
در روستای زردوئی از توابع شهرستان پاوه مراسم چله تابستان هنوز هم بسیار باشکوه و زیبا برگزار می‌شود. از ۱۰ مرداد دمای هوا به مرور کاهش پیدا می‌کند و فصل برداشت محصولات در استان کرمانشاه است.
از همین رو مردم در این روز با مراسم دف زنی، اجرای موسیقی محلی، توزیع محصولات باغی و اجرای مترسک گردانی و نمایش هلپرکه کردی این روز را جشن می‌گیرند.
جشن نیلوفر
گل نیلوفر در دوران قدیم به عنوان نماد پاکی و تذهیب نفس و همچنین نماد ایزدبانوی پاکی یعنی آناهیتا یا ناهید شناخته می‌شد. جشن نیلوفر در روز ۶ تیرماه هر سال با شکوفا شدن گل‌های نیلوفر برگزار می‌شد.
در زمان‌های قدیمی در این روز مردم در اطراف رودها و چشمه‌ها جمع می‌شدند و شادی می‌کردند. گفته می‌شود که این جشن هنوز در شهرهای فراهان، محلات، کرمانشاه و خمیرن برگزار می‌شود.
مراسم زرتشتیان در پیر نارکی یزد
یکی دیگر از جشن‌هایی که در چله تابستان برگزار می‌شود، جشن زرتشتیان در پیر نارکی است. پیر نارکی یکی از محبوب‌ترین زیارتگاه‌های زرتشتیان در مهریز یزد است. این جشن در بازه زمانی ۱۲ تا ۱۶ مرداد برگزار می‌شود و تنها زرتشتیان اجازه شرکت در این مراسم را دارند.
در این مقاله از مجله دانستنیاکالا به نکاتی مهم در مورد جشن چله تابستان و روز دقیق این جشن و چگونگی برگزاری آن در شهرهای مختلف ایران اشاره شد. هر چند بسیاری از آیین‌های قدیمی ایران در حال فراموشی هستند، اما ما می‌توانیم با جشن گرفتن این روزهای باستانی، این جشن‌های ارزشمند ایرانی را زنده نگه داریم و یادگار ایرانیان باستان را حفظ کنیم.
من مژده شرف عاشوری هستم. سالهاست که به صورت تخصصی در مورد موضوعات مختلف می‌نویسم و ترجمه میکنم. از بازی با کلمات و خلق محتوای تازه لذت میبرم و دوست دارم دنیای اطرافم رو بیشتر از چیزی که میبینم، کشف کنم…
