چرا ترکیه برای ارتقای فانتوم‌هایش سراغ اسرائیل رفت؟

هرچند مدت‌هاست که صدای خداحافظی این جنگنده‌ها در ترکیه به گوش می رسد، اما شرایط پیچیده و متلاطم نیروی هوایی این کشور باعث شده این جنگنده‌ها همچنان به عنوان تجهیزات ارزشمند خط مقدم باقی بمانند.

رویداد پنجاهمین سالگرد نیروی هوایی ترکیه برای جنگنده اف-4ئی هفته گذشته در اسکی‌شهیر، در شمال غربی ترکیه برگزار شد. پایگاه هوایی محلی این منطقه محل استقرار اسکادران 111 «پانتر»، واحد عملیاتی این جنگنده، است. این جشن به شکلی شایسته برگزار شد، جنگنده‌ای که در پروازهای بسیار کم‌ارتفاع در منطقه آناتولی شهرت دارد و تجربه‌ای دیرینه در این زمینه دارد.

در این مراسم، جنگنده اف-4E با شماره سریال 77-0303 که به‌طور ویژه با طرحی قرمز و سیاه به مناسبت سالگرد ورودش تزئین شده بود، حضور داشت. بخش بالایی این جت حامل پرچم بزرگ ترکیه بود، در حالی که زیر آن با شخصیت معروف “اسپوک”، که از اواخر دهه ۱۹۵۰ در میان جامعه جهانی کاربران فانتوم شناخته می‌شود، نقاشی شده بود.

داستان اف-4E در نیروی هوایی ترکیه (Türk Hava Kuvvetleri) به ژوئن 1974 بازمی‌گردد، زمانی که اولین گروه از 40 فروند این جنگنده که تحت برنامه Peace Diamond I سفارش داده شده بود، وارد کشور شد. اما تحویل این جنگنده‌ها به دلیل تحریم تسلیحاتی که پس از حمله ترکیه به قبرس در همان سال اعمال شد، متوقف شد.

سفارش دیگری در سال 1977 شامل 32 فروند اف-4E و 8 فروند RF-4E برای مأموریت‌های شناسایی بود. هرچند آخرین «ریکو راینوز» ترکیه‌ای در سال 2015 بازنشسته شدند. ترکیه همچنین چندین گروه دیگر از اف-4E‌های سابق نیروی هوایی ایالات متحده را دریافت کرد و در مجموع، 233 فروند از هر دو نسخه اف-4 در فهرست نیروی هوایی ترکیه ثبت شد. محبوبیت اف-4 به حدی بود که نمونه‌هایی از آن حتی تا اوایل دهه 1990 نیز تحویل گرفته می‌شد، زمانی که جنگنده پیشرفته‌تر اف-16 به طور گسترده در خدمت بود.

در مجموع، 54 فروند از جنگنده‌های فانتوم ترکیه تحت یک به‌روزرسانی بزرگ میان‌دوره‌ای قرار گرفتند که آنها را به استاندارد F-4E Terminator 2020 ارتقا داد. این پروژه توسط صنایع هوافضای اسرائیل (IAI) هدایت شد و شامل بهبودهای ساختاری و اویونیکی بود. ارتقاهای اویونیکی شامل رادار چندمنظوره Elta EL/M-2032، کابین دیجیتال با نمایشگر شیشه‌ای (Glass Cockpit)، نمایشگر هدآپ با زاویه دید وسیع (HUD)، و کنترل‌های HOTAS (دست روی دسته گاز و کنترل) است.

تسلیحات Terminator 2020 نیز به طور چشمگیری توسعه یافته و اکنون شامل موشک دورایستای ساخت اسرائیل، Popeye، و موشک بومی Roketsan SOM برای اهداف زمینی و دریایی است. سایر تسلیحات این جنگنده شامل بمب هدایت‌شونده HGK با وزن 500 پوند و سیستم INS/GPS، بمب گلایدی KGK با وزن 500 یا 1000 پوند، و LGK-82 (نسخه بومی بمب 500 پوندی هدایت لیزری GBU-12) هستند.

نام Terminator 2020 نشان‌دهنده پیش‌بینی اولیه برای خدمت این جنگنده‌ها تا حدود سال 2020 بود، اما سرنوشت به گونه‌ای دیگر رقم خورد و اف-4E‌های ترکیه مدت بیشتری در خدمت باقی مانده‌اند. امروزه ترکیه، با ناوگانی که گفته می‌شود بین 30 تا 40 فروند است، یکی از سه کاربر نهایی این نوع جنگنده است. دو کشور دیگر، رقیب منطقه‌ای ترکیه، یعنی یونان و ایران هستند.

در مقطعی انتظار می‌رفت که اف-4E با جنگنده‌های رادارگریز F-35A جایگزین شود. با این حال، زمانی که آنکارا تصمیم گرفت سامانه‌های دفاع هوایی S-400 ساخت روسیه را خریداری کند، از برنامه تولید مشترک اف-35 کنار گذاشته شد و جانشین آشکار فانتوم از دست رفت.

در حال حاضر، این احتمال وجود دارد که جنگنده‌های اف-4E ترکیه تا حدود سال 2030 به فعالیت خود ادامه دهند، زمانی که ممکن است با جنگنده نسل بعدی TF Kaan جایگزین شوند. با این حال، هنوز سوالاتی درباره قابلیت اجرایی این پروژه وجود دارد، به‌ویژه در مورد تأمین موتور. حتی اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، TF Kaan زودتر از سال 2030 وارد خدمت نخواهد شد.

با در نظر گرفتن این شرایط، آنکارا به دنبال تجهیزاتی بوده است که احتمالاً جایگزین اف-4Eها خواهند شد. اوایل امسال، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، خواستار تأیید فوری فروش تعداد بیشتری جنگنده اف-16 به ترکیه شد. کمی بعد، وزارت امور خارجه آمریکا فروش احتمالی 40 فروند اف-16C/D Block 70 جدید و ارتقای 79 فروند از هواپیماهای موجود به پیکربندی F-16V را تأیید کرد.

ترکیه در حال حاضر ناوگانی عظیم از اف-16 در اختیار دارد، اما تلاش‌ها برای خرید تعداد بیشتری از این جنگنده‌ها مدتی متوقف شده بود. این موضوع آنکارا را وادار به بررسی گزینه‌های دیگر کرد، از جمله احتمال خرید جنگنده‌های Eurofighter Typhoon. اخیراً حتی گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر بازگشت اف-35 به برنامه‌های ترکیه مطرح شده، البته به شرطی که آنکارا به‌طور کامل از سامانه‌های بحث‌برانگیز S-400 صرف‌نظر کند.

با این حال، تا به امروز هیچ قراردادی برای خرید اف-16های جدید یا Typhoonها امضا نشده است. بنابراین، به نظر می‌رسد که آسمان ترکیه همچنان صدای اف-4ها را برای مدتی طولانی‌تر خواهد شنید.